O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Kognitiv texnologiya 
Kognitiv  texnologiyalar  deganda bilim,  tajriba,  aloqa  va 
qarorlarni ishlab chiqish  uchun va faollashtirish uchun aqlli tizim-
larni ratsionalizatsiya 
qilish va 
shakllantirish uchun 
keng 
ko‘lamdagi texnologiyalar tushuniladi. 
Kognitiv  texnologiyalar  tabiiy  va  sun’iy  intellektual  tizim-
larning  tashkil  etilishi  va  ishlash  tamoyillarini  ishlab  chiqadi  va 
amalga  oshiradi. Ular  matematik  usullar,  algoritmlar  va  komp-
yuter  texnologiyalar  majmuasi  bo‘libaqlli  dasturiy-apparat  tiz-
imlarni yaratadi, tabiiy tilni, shaklini  aniqla oladi, tizimlarni dina-
mik  organish,  gipotezalarni  tuzish,  baholash  va  boshqa  masala-
larni hal etadi. 
 Kognitiv  texnologiyalarning mohiyati   -  odam    olingan 
ma’lumotni  qanday  qabul  qilishi  va  ishlov  berishni,  qaysi 
shakllarni  (kognitiv sxemalar)ni yarata olishini  topishdan iborat. 
Kognitiv  texnologiyalar   anglashdan  farq  qiladi,  chunki  an-
glash  yangi  axborot  muhitida  yuzaga  keladi. Bu nafaqat odamlar, 
tabiat,  texnologiya,  kitoblar,  balki  kompyuterlar  va  tarmoqlar 
(ijtimoiy va kompyuter). 
Ushbu  texnologiyalarni  rivojlantirishning  eng  istiqbolli 
yo‘nalishlari quyidagilar: 

---

37 

 inson  qobiliyatini,  shu  jumladan  aqlni,  xotirani  rivojlan-
tirish uchun mo‘ljallangan kognitiv dorilar; 

 kognitiv  yordamchilar  –  turli  vaziyatlarda  moslashuvchan 
qo‘llab-quvvatlash tizimlari (kirishni boshqarish, avtopilot); 

 "miya - kompyuter" shaklidagi  virtual  interfeyslar –  intui-
tiv, kompyuter tizimlarini boshqarish uchun hamma uchun ochiq. 
Institute of Development Studies (IDS) ning baholari boyicha 
yaqin yillarda kognitiv texnologiyalar jahon bozori   har yili 55% 
o‘rtacha o‘sadi va XXI asrning 20-chi yillarda  $ 31,3 milliardga 
yetadi. 
Bundan  tashqari,  bozorning  40%  dan  ko‘prog‘ini  dasturiy 
ta’minot  egallaydi:  matnlarni  va  boshqa materiallarni  tahlil  qilish 
uchun  ilovalar,  qidirish,  mashinani  o‘rganish,  toifalashtirish,  gi-
poteza  (faraz)  ni  yaratish, navigatsiya  (yo‘l  qursatish),  shuning-
dek, aqlli  dasturlarni  ishlab  chiqishga mo‘ljallangan bilim platfor-
malari.    
Kognitiv  tizimlarning global  xaridlarining  qariyb  20  foi-
zi bank sektoriga to‘g‘ri keladi. Banklarda bu tizimlar firibgarlikni 
aniqlash,  tahlil  qilish  va  tahdidlarni  avtomatlashtirish,  shuning-
dek, tavsiyalar  berish  uchun  ishlatiladi. Xarid  qilish  bo‘yicha 
ikkinchi  va  uchinchi  o‘rinlarni  savdo  tashkil  etadi,  bu  erda kog-
nitiv  tizimlar mijozlarga  xizmat  ko‘rsatish, savdo va  sog‘liqni 
saqlashning avtomatlashtirilgan  agentlari  ishini  ta’minlaydi,  bu 
yerda diagnostika va davolash tizimlarida qo‘llaniladi.