O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

2.1.4-rasm. 1967-yil iyun oyidagi ARPA kompyuter tarmog‘ining 
tuzilishi [23]. 
 
ARPAnet  loyihasining  yaratilishi  tarmoqlararo  o‘zaro 
aloqalar protokollar ishlab chiqilishiga olib keldi, unda bir nechta 
alohida tarmoqlarni yagona "tarmoqlarning  tarmog‘iga" aylanish-
iga mumkin edi. 
Kelajakda ARPANET tarmog‘i faol ravishda o‘sib, rivojlana 
boshladi –  ko‘plab   fanlar olimlari  undan  foydalanishni  bosh-
ladilar .   
1973-yilda   tarmoqqa  Buyuk  Britaniya va Norvegiyaning  bi-
rinchi xorijiy tashkilotlar ulandi   va tarmoq xalqaro aylandi.      
1977-yilda,  ARPANET  111  xost kompyuterlardan  va  1983- 
yilda – 4000dan iborat edi va  Amerika Qo‘shma Shtatlari bo‘ylab 
joylashgan  edi.  Gavayi  va  Yevropa  bilan  yo‘ldoshli  aloqa  tashkil 
qilingan edi.   
1983-yil  1-yanvarda  ARPANET  tarkibidagi  barcha  komp-
yuterlar  bir  vaqtning  o‘zida  TCP/IP  protokoliga  ulandi. Shunday 
qilib, Internet  hozirgacha  rivojlanib  borishi  mumkin  bo‘lgan 
standart yaratildi . 

---

111 
1989-yilda, Yevropa fizika  markazining  (CERN)   xodimi 
Tim Berners - Li  global gipermatnli tizimini -  World Wide Web 
standarti (WWW) yaratgan . 
1994-yilda Mark  Endrissen  va  Jim  Clark  e-tijorat  imkoni-
yatlarni  kengaytiradigan    yangi  Netscape  web-brauzerni  
namoyish etdi. 
 1994 -ilda Jeff Bezos AQSHda Amazon kompaniyasiga asos 
solgan 1995-yil  iyul  oyida Amazon  internet  do‘koni  o‘zining 
web- saytini  ochdi.    Hozirgi  kunga  kelib   Amazon  –  dunyoning 
eng yirik internet – do‘kon hisoblanadi. 
 1996-yildaVisa  International  va  MasterCard  International 
yirik  to‘lov  tizimlari plastik    kartalari  texnologiyasi  asosida 
texnologik  kompaniyalari bilan birgalikda SET - plastik kartalari 
asosida  himoyalangan  internet  -  hisoblarning  yagona  ochiq 
standarti yaratilishini e’lon qildi. 
Shuni  ta’kidlash  kerakki,  elektron  tijorat  kontseptsiyasi  
tushunchasi 
Internet 
tarqalishib 
ketishidan 
oldin 
paydo 
bo‘ldi. Ammo faqat 2000 - yillardan boshlab elektron biznes bank 
sektori  va  elektron  ma’lumotlar  almashuvidan  tashqariga  chiqdi 
va biznesni yuritishning samarali vositasi sifatida keng rivojlandi. 
2004-yildan  to  hozirgi  kungacha  elektron  biznes  jadal 
rivojlanmoqda  va  hozirgi  kunda biznesni yuritish va amalga  oshi-
rish uchun barcha Internet texnologiyalarini o‘z ichiga olgan yirik 
portallar va gigaportallarning birlashishi bilan ajralib turad. Bunga 
sheriklar  va  etkazib  beruvchilarni  tanlash,  tadqiqotlar  o‘tkazish, 
savdo  bozorini  nazorat  qilish  va  hisobga  olish,  mavjud  xizmatlar 
va onlayn maslahatlar, elektron e’lonlar taxtalarini va boshqalarni 
tanlash  imkonini  beradigan  tizimlarni  o‘z  ichiga  oladi. Tar-
moqdagi  hujjatlarni  avtomatlashtirish  tizimlari  keng  joriy  etilishi  
tashkilot  ichida  ham, pudratchilar bilan  ham  ma’lumot  almashish 
tezligini  oshirishga  imkon  beradi va natijada  ushbu  omillar  bilan 
bog‘liq xarajatlarni sezilarli darajada kamaytiradi. 
O‘z  xizmatlarini  keng  qamrovli  xizmat  -  korporativ  mi-
jozlarga  ham,  oxirgi  iste’molchiga  ham  xizmat  ko‘rsatadigan 
Internet-vositachilar  paydo  bo‘lmoqda . Ular   avtomatlashtirilgan 

---

112 
axborot  kanallari  orqali   mijozlariga  xizmat ko‘rsatish  boyicha 
ishlarni olib boradi: 

 sotishdan  oldin  ishlar  (bitim  oldidan  amalga  oshiriladigan 
funktsiyalar) potensial xaridorlar va buyurtmachilar bilan ishlash, 
onlayn marketing; 

 onlayn  buyurtmalar  (bevosita  bitim  bilan  bog‘liq  vazi-
falari) - xizmat xaridorlar  va  iste’molchilar,  maxfiy  axborotni 
muhofaza qilish; 

 moliyaviy xizmatlar – buyurtmalarni bajarish bilan bog‘liq 
onlayn-tranzaktsiyalarning tarkibiy qismlari; 

 xizmat  ko‘rsatish  shartnomasi  funksiyalari  –  xaridorga  to-
varlarni ko‘rish va ularga buyurtma berish imkoniyatini beradigan 
funksiyalar; 

 logistika (ijro) – xaridni xaridorga yetkazib berish; 

 sotishdan  keyingi  ishlar  –  buyurtma,  hisob-kitob,  al-
mashtirish, nizolarni hal qilish holatini kuzatish.