«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

32. Мушак ҳужайраларининг хусусиятлари; 
Skeletning ko‘ndalang targ‘il muskuli umumiy qobiqqa o‘ralgan 
juda ko‘p muskul tolalaridan iborat. Bu tolalar suyaklarga 
yopishgan paylarga ulangan. Skelet muskul tolasi diametri 10-100 
mkm, bo‘yi 1-2 sm bo`lgan ko‘p yadroli hujayra desa bo`ladi. Tola 
yuzasi oddiy mikroskopda tiniq bo`lgan membrana 
– sarkolemma 
bilan qoplangan. Har 2-3 mkm masofada membrana tola ichiga 
botib kirib, ko‘ndalang naychalar hosil qiladi. Tola protoplazmasi – 
sarkoplazmada diametri taxminan 1 mkm bo`lgan juda ko‘p iplar – 
miofibrillalar uzunasiga joylashgan. Hujayra kiritmalaridan 
mitoxondriyalarni uchratish mumkin. 
Ko‘ndalang targ‘il muskuldagi miofibrillalar birin-ketin kelgan 
polyarizatsiyalangan (yorug‘likni turli darajada sindiradigan) disklardan 
iborat. Yorug;likni ikki marta (ikki
yuzaga) sindiradigan disklar oddiy mikroskopda qoramtir ko‘rinadi. 
Bular anizotrop disklar deyiladi. Tolaning bu disklarga yondosh 
qismlari yorug‘likni bir yuzada sindiradi, mikroskopda tiniq ko‘rinadi 
va izotrop disklar deyiladi. Anizotrop disklar A harfi bilan, izotrop 
disklar I harfi bilan belgilanadi (9-rasm). Anizotrop 
disk o‘rtasida 
yorug‘ H hoshiyani ko‘ramiz. Izotrop disk o‘rtasidan qoramtir Z 
chiziq o‘tgan. Z chiziq – yupqa membrana teshiklaridan o‘tuvchi 
miofibrillalar bu membranaga birikkan. Shu tufayli, muskul tolasida 
parallel yotuvchi miofibrillalar disklarning qisqarish vaqtida bir-
biriga nisbatan siljib ketmaydi.
Miofibrillalarning har biri o‘rta hisobda 2500 protofibrillalardan 
tuzilgan. Protofibrillalar esa miozin va aktin oqsillarining 
polimerlangan cho‘ziq molekulalaridan iborat. Miozin protofibrillalar 
(ip
lar) aktin iplarga nisbatan ikki marta yo‘g‘onroq, diametri 
taxminan 10 nm. Muskul tolasi tinch holatda bo`lganida ingichka 
uzun aktin iplarining uchlari yo‘g;onroq va kaltaroq miozin iplari 
o‘rtasidagi yoriqlarga kirib turadi. Izotrop (I) disklar faqat aktin 
iplaridan, anizotrop (A) disklar esa miozin va aktin iplaridan iborat. 
Anizotrop diskning o‘rtasida aktin iplardan hosil bo`lgan yorug‘ H 
hoshiya joylashgan. 
Miofibrillalarning bir-biriga yaqin bo`lgan ikkita Z chiziqlar 
oralig‘idagi qismi bir sarkomerni tashkil qiladi. Demak, miofibrilla 
birin-
ketin takrorlanuvchi juda ko‘p sarkomerlardan iborat. Har bir 
sarkomerga esa ikkita I disklarning yarimlari va bitta A disk kiradi. 
Bo‘shashgan muskul tolasi sarkomerining uzunligi 3,6 mkm, tola 
qisqarganda 2,0-2,2 mkm ni tashkil qiladi.

---