3-Topshiriq Mavzu: Bolalar folklori namunalari. Bolalar maishiy qo’shiqlarining g’oyaviy-badiiy mundarijasini tavsiflang

---

3-Topshiriq  Mavzu: Bolalar folklori 

namunalari. Bolalar maishiy 

qo’shiqlarining g’oyaviy-badiiy 

mundarijasini tavsiflang

. 

 

Bolalar  folklori —  ogʻzaki  ijod  namunalari.  Odatda  bolalar 

yoki  ular  uchun  kattalar  tomonidan  yaratiladi.  Folklor 

janrining  tarkibiy  kismi.  Oʻzbek  Bolalar  folklori  alla,  ertak, 

ermaklar,  tez  aytish,  topishmoq,  bolalar  oʻyin  qoʻshiqlari, 

erkalama,  masharalama  va  boshqalarni  oʻz  ichiga  oladi. 

Bolalar folklori bolaning tinglashiga, aytib yurishiga, oʻiiniga, 

qoʻshigʻiga moslangan boʻladi. Oʻzbekistonda Bolalar folklori 

namunalari  toʻplam  holida  1932  yildan  nashr  etila boshladi. 

Kattalar  tomonidan  yaratiladigan  alla,  ovutmachoq  va 

erkalamalar  onalar  mehrmuhabbati  bilan  yoʻgʻrilgan  boʻlib, 

ularda  goʻdakning  istiqboliga  oid  orzuumidlar,  bola 

yashayotgan  muhit  oʻz  ifodasini  topadi.  Bolani  belash, 

oʻtqazish,  atakchechak  yurgizish,  sakratish,  oʻynatish  va 

ovutishlarda 

"Toytoy", 

"Bordibordi" 

va 

boshqa 

ovutmachoklar  aytiladi.  Bolalar  qoʻshiqlarining  koʻplari  yil 

fasllari  bilan  boglik.  "Boychechak",  "Oftob  chiqsi  olamga", 

"Chittigul", 

"Laylak 

keldi, 

yoz 

boʻldi", 

"Qurbaqa", 

"Qaldirgʻoch"  kabi  qoʻshiqlarni  bolalar  tom  boshida, 

dalalarda,  qishloq  koʻchalarida  aytishadi.  Ular  bahor  kelishi, 

---

yomgʻir  yogʻishi,  quyoshning  olamni  isitishi,  ilk  chechak, 

birinchi  qor  kabi  fasl  va  tabiat  hodisalari  bilan  bogʻliq.  "Bu 

bogʻchada  olicha",  "Zuvzuv  boragʻon",  "Chamandagul",  "Oq 

sholi,  koʻk  sholi"  va  boshqa  qoʻshiklar  turli  davrda 

aytilaveradi.  Ularda  ovchilik,  dehqonchilik,  chorvachilik, 

hunar  va  sanʼat  bilan  bogʻliq  mehnat  jarayonlari,  kattalar 

hatti-harakatlariga  taqlid  aks  etadi.  Oʻyinlar  ham,  qoʻshiqlar 

ham  bolalarning  akliy  va  jismoniy  kamolatga  yetishiga 

yordam  beradi,  ularda  zavq  uygʻotadi.  Oʻyinlar  Bolalar 

folklori  ning  murakkab  turi  boʻlib,  ularda  drama  va  musiqa 

unsurlari  chatishib  ketadi.  Oʻyinlarni  kichik  yoshdagi  bolalar 

"Choriy  chambar",  "Hakkalakam"  kabi  sanama  oʻyinidan, 

katta  bolalar  "Qushim  boshi"  degan  topishmoqdan 

boshlaydi. 

O’zbek  folklori  va  folklorshunosligini  bolalar  og’zaki  ijodisiz 

tasavvur  qilish  qiyin.  Garchi  bolalar  og’zaki  ijodi 

umumfolklorning  tarkibiy  qismi  sanalsa-da,  faqat  o’zigagina 

xos  xususiyatlarga  ham  ega.  Bu  hol  uni  alohida  hodisa 

sifatida  ajratib  o’rganishni  ehtiyojga  aylantira  bordi.  Rus 

folklorshunosligida  XIX  asrning  II  choragida  boshlangan  bu 

harakat  o’zbek  folklorshunosligida  XX  asrning  20-yillaridan 

keyin  yuzaga  keldi.  Dastlab  “bolalar  qo’shiqlari”,  “beshik 

qo’shiqlari”  deb  yuritildi.  Biroq  bu  istiloh  hodisa  mohiyatini 

to’la 

ifodalay 

olmagani 

uchun 

ilmiy 

taomilda 

barqarorlashmadi.  Natijada  20-yillarning  o’rtalarida  taniqli 

---

rus  folklorshunosi,  professor  G.  S.  Vinogradov  ilk  bor 

qo’llagan “bolalar folklori” istilohi o’tgan asrning 60-yillariga 

kelib  o’zbek  folklorshunosligida  ham  qo’llana  boshladi  va 

o’zlashdi.  Chunki  bu  termin  bolalar  og’zaki  ijodiyotining 

barcha xususiyatlarini o’ziga singdirgan bo’lib, uning xilma-xil 

janriy arsenalini yaxlit bir tizim tarzida ifoda etar edi. 

O’zbek bolalar og’zaki poeziyasida yumoristik sayqali baland 

qofiyadosh laqablar va tegishmachoqlar qatorida satirik o’ti 

yarqirab  turgan  masxaralamalarning  ko’pligi  buning  yorqin 

dalilidir. 

Tegishmachoqlar  qofiyadosh  laqablardan  o’sib  chiqib, 

bolalarning  bir-birlariga  va  kattalarga  hazilkashliklari, 

tegishishlaridan 

tug’iladigan 

goh 

mutoyibali, 

goh 

mulozamatli, goh  mazaxli yumoristik badihalar hisoblanadi. 

Ulardagi yumoristik zavq oniydir. Shu sababli, aksariyati ikki, 

uch,  to’rt,  besh,  olti  va  sakkiz  satr  atrofida.  Bunday 

kompozistion  ixchamligi-yumoristik  zavqning  lahzaviyligi, 

uzoqqa  cho’zila  olmasligi,  samimiyligi  va  beg’arazligi  bilan 

bog’liq. 

Masxaralamalar  esa  satirik  xarakterdaligi,  aniqrog’i, 

bolalarning voqelikka sinfiy ijtimoiy nuqtai nazardan tanqidiy 

munosabatlarini  ifodalashi  va  ijro  etilishi  jihatidan 

tegishmachoqlardan 

farq 

qiluvchi 

badihalardir. 

Tegishmachoqlar  ham,  masxaralamalar  ham  shovqin  solib 

aytilishlariga ko’ra o’zaro o’xshasalar-da, birinchisi- bevosita 

---

ob’ektga  qaratilgan  bo’lib,  ko’pchilik  tomonidan  ijro  etilsa, 

ikkinchisi-ayni ijro jarayonida ob’ektga  qaratilmagan bo’ladi. 

Masxaralamalar  yakka  holda-soloda  aytilaveradi,  gohida 

hattoki deklomastiya qilinishi mumkin.