Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги самарқанд давлат

Техник воситалар (аппаратура) компютерга ёки узатувчи муҳитга уланиш йўли билан 
дастурларни ўқиш, қайта шифрлаш, ҳамда уларни физик бузишни амалга ошириши мумкин. 
Махсус дастурлар ёрдамида дастур маҳсулотини вирус билан зарарлантириш, уни 
тақиқланган нусхалаш, унинг маъносини рухсациз ўрганиш ва амалга ошириши мумкин. 
Ва нихоят, атроф-муҳит аномал ҳодисалар ёрдамида (електромагнит нурланишни 
кўпайиши, ёнғин, сув тошқини ва бошқалар.) дастур маҳсулотини физик бузиш амалга 
оширилиши мумкин. 
Дастур маҳсулотларини ҳимоя қилишни енг оддий ва мумкин бўлган усули уларга 
қуйидаги усуллар билан мурожаат қилишни чеклаш ҳисобланади: 
o
дастурлар ишга тушганда уларни парол билан ҳимоя қилиш; 
o
калит дискетани ишлатиш; 
o
компютернинг киритиш - чиқариш портига уланадиган махсус техник қурилмани ( 
електрон калитни) ишлатиш. 
o
дастурларни тақиқланган нусхалашдан сақлаш мақсадида ҳимоя қилишнинг махсус 
дастурли воситалари: 

---

202
o
дастур ишга тушириладиган муҳитни идентификасиялаш; 
o
рухсат етилган инсталлясияларни ва нусхалашларни бажарилишини миқдорини ҳисобини 
олиб бориш; 
o
тизимларнинг ишлаш алгоритмларини ва дастурларини ўрганишга қарши туриш ( хаттоки 
ўз-ўзини бузишгача) керак. 
o
дастур маҳсулотлари учун самарали ҳимоя қилиш чоралари қуйидагилар ҳисобланадилар: 
o
ишга туширадиган дискетани ностандарт шакллантириш; 
o
қаттиқ дискда дастурларни жойлашган жойини қатъий белгилаш; 
o
киритиш-чиқариш портига қўйиладиган електрон калитга боғланиш; 
o
БИОС номерига боғланиш ва бошқалар. 
o
Дастур маҳсулотларини ҳимоя қилиш ҳуқуқий усуллар билан ҳам албатта амалга 
оширилиши керак, уларнинг қаторига келишувлар ва шартномаларни, патентли ҳимоя 
қилишни, муаллифлик ҳуқуқини, технологик ва ишлаб чиқариш махфийлигини ва бошқаларни 
киритиш мумкин. 
Компютер тизимларини ривожланиши билан янада янги компютер вируслари пайдо 
бўлмоқда, шунга мос равишда турли хил антивирусли тизи,млар ва воситалар ҳам пайдо 
бўлмоқда. 
Одатда 
вируслар 
компютер 
тизимида 
сақлаётган 
дастур 
таъминотини
маълумотларни ўзгартиради ёки йўқ килади. Зарар келтирадиган дастурларга биологик 
вирусларнинг хоссалари киради. 
Компютер вирусларини шаклларини ва турли - туманлигини кўп қирралилиги тавсифли 
схемаларда турли хил белгилар бўйича келтирилгандир. Айниқса «мантиқий бомбалар», 
«троян отлари», «чувалчанглар» каби вирусларни таъкидлаш жоиздир. 
Шак-шубхасиз, махсус антивирусли воситаларни ишлаб чиқиш ва ишлатиш долзарбдир. 
Антивирусли 
воситалар 
вирусдан 
зарарланиш 
окибатларини 
аниқлаш 
(сканерлаш, 
ўзгаришларни пайқаш усули, евриетик тахлил етиш, аппарат - дастурли антивирусли воситалар 
ва хакозо) ва юк килиш масалаларини ечади, шу билан бир каторда файлларни ва хотира 
сохаларини, юкланиш секторларини тиклайди.
Антивирусли дастурлардан детектор, ревизор (тафтишли) ва «коровул» дастурларини 
таъкидлаб утиш мумкин. 
Компютер вирусларидан ҳимоя қилишнинг асосий чораларидан дастур маҳсулотларини 
расмий йўл билан ишлатишни келтириш мумкин. Алоҳида таъкидлаш керакки, антивирусли
воситалар доимо янгиланиб бориши керак, бунда ташқаридан келадиган янги дастурларга ва 
файлларга алоҳида еътиборни қаратиш керак. 
Таъкидлаб ўтамизки, дастур маҳсулотларини вируслардан ҳимоя қилишнинг ахамияти 
жуда каттадир. Бундай ҳимоя, оддий вируслардан ташқари, албатта ҳуқуқий усуллар билан 
амалга оширилиши керакдир.