O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti

16. Radioaktiv yemirilish turlarini tushuntiring. 
17. Rentgen va radioaktiv nurlar tirik organizmga qanday ta’sir qiladi? 
18. Nishonli atom va ularning ishlatilishi haqida nimalarni bilasiz? 
19. Q/X qaysi sohalarida radioaktiv nurlardan foydalaniladi? 
20. Radioaktiv nurlardan qanday himoyalanish mumkin? 
21. Radioaktiv nurlarning qanday ekologik ta’siri mavjud? 
 
Laboratoriya ishi № 2 
 
Turli moddalarning konsentratsiyasini aniqlash.   
.  
Kerakli asbob va materiallar: elektron torozi, piknometr, distirlangan suv 
solingan  idish,  turli  konsentratsiyali  suyuqliklar  solingan  idishlar,  kartoshka, 
menzurka, termometr. 
Ishning qisqacha nazaryasi. 
 
Konsentratsiyasi berilgan eritmada moddani miqdorini ko’rsatadi. Eritmalar 
deb keng ma’noda, tashqi ko’rinish va ichki tuzilish jihatidan ikki yoki undan ortiq 
kimiyoviy tabiati turlicha moddalardan tashkil topgan bir jinsli tizimlarga aytiladi. 
 
Eritmalar  fanda,  texnikada  va  hayotda  katta  ahamyatga  ega.  Kimyoviy 
reaksiyalar  eritmalarda  intensivroq  boradi.  Eritmalar  qator  ishlab  chiqarish 
sohalarida katta rol o’ynaydi: o’g’itlar, o’simlik zararkunandalariga qarshi kurash 
vositalari,  portlovchi  moddalar,  ko’pchilik  dorilar,  qog’oz,  charm  va  turli 
mahsulotlar  ishlab  chiqarilishi  eritmalar  bilan  bog’liq.  Hamma  asosiy  fiziologik 
suyuqliklar (qon, linfa, sekritlar, leykositlar, eritrositlar va hokazolar) eritmalardan 
iboratdir.  Odam  va  hayvonlarda  ovqatni  hazm  qilish  jarayoni  ozuqa  moddalarni 
eritmalarga  o’tkazishdan  iboratdir.  O’simliklar  yer  qatlamidan  ozuqa  moddalarni 
faqat  eritma  holatida  qabul  qiladi.  Eritmalarning  konsentratsiyasi  odatda  eritma 
og’irligining  100  qismida  erigan  modda  og’irligi  miqdorini  ko’rsatadi.  Eritmada 
erigan  modda  konsentratsiyasiga  bog’liq  holda  eritma  zichligi  o’zgaradi.  Zichlik 
hajm    bir    birlik  qilib  olingan  eritmaning  massasiga  son  jihatdan  teng  bo’lgan 
kattalikdir.  Eritma  zichligi  SI  sistemasida  kg/m
3
,  SGS  da  g/sm
3
  larda  o’lchanadi. 
Eritma zichligini bilgan holda uning  konsentratsiyasini aniqlash uchun jadval yoki 
grafikdan foydalinadi.  
Mashq 1. Eritma konsentratsiyasini piknometr yordamida aniqlash.  

---

78 
 
Piknometr aniq hajmli idish. Piknometr hajmini bilgan holda, uning ichidagi 
suyuqlik massasini o`lchab,  suyuqlik zichligini aniqlash mumkin: 
 
  
              
V
m


                                                       (1)           
Piknometr  hajmi temperaturaga bog`liq holda  o`zgarishi mumkin. Shuning uchun 
bu    idishda  tekshirilayotgan    suyuqlik  zichligi    distirlangan  suv  zichligi  orqali  
topiladi.  Buning  uchun  piknometr    avval  suv  bilan,  so`ngra  tekshirilayotgan  
suyuqlik  bilan  uning  belgisiga  qadar  to`ldirilib,  massasi  o`lchanadi.  Agar  bo`sh 
piknometr    massasi  m,  suyuqlik  solingan  piknometr    massasi  m
2
,    suv  solingan 
piknometr  massasi    m
1 
bo`lsa,  piknometrdagi    suyuqlik    massasi  m
2
-m,  suvning 
massasi  m
1
-m  bo`ladi.  Piknometrga  solingan  suv  va  suyuqlik  hajmlari  bir  xil 
bo`lgani uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin:  
                        
2
2
1
1


m
m
m
m



                                            (2) 
bunda  
1

 suvning tajriba paytdagi  temperatura uchun olingan zichligi (jadvaldan 
olinadi  ),
 
2

      suyuqlik  zichligidan  suyuqlik  zichligi  uchun  quyidagi  formulani 
keltirib chiqaramiz :                
1
1
2
2






m
m
m
m
                      (3)