Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Ўзгарувчан умумишлаб чиқариш харажатлари бўйича 
четланишларни аниклаш ва улар ҳисоби 
Ўзгарувчан умумишлаб чиқариш харажатлари бўйича умумий четланиш 
суммаси ҳақиқатдаги ўзгарувчан умумишлаб чиқариш ҳаражатлари ва улар 
бўйича меъѐрий харажатлар суммалари ўртасидаги фарқ сифатида топилади, 
яъни: 
ΔУИЧХў = УИЧХўх – УИЧХўм (7) 

---

60 
Буерда ΔУИЧХў – Ўзгарувчан умумишлаб чиқариш харажатлари бўйича 
умумий четланиш суммаси; УИЧХўх – ҳақиқатдаги ўзгарувчан умумишлаб 
чиқариш харажатлари суммаси; УИЧХўм - Ўзгарувчан умумишлаб чиқариш 
харажатларининг меъѐрий ставкаси бўйича ҳисобланган сумма. 
Одатда, ўзгарувчан устама ишлаб чиқариш харажатлари асосий ишлаб 
чиқариш ходимлари меҳнат вақтининг ўзгаришига қараб ўзгаради ваш у 
сабабли ўзгарувчан устама ишлаб чиқариш харжатларидаги умумий четланиш 
қуйидаги битта ѐки иккита омил сабабли юз беради 
- Хакикий харажатлар режадагидан фарқ қилиши сабабли; 
- асосий ишлаб чиқариш ходимлари томонидан сарфланган меҳнат вақти 
белгиланган меъѐрий вактдан фарқ килишлиги сабли. 
Демак, ўзгарувчан умумишлаб чикариш устама харажатлари бўйича 
умумий четланиш куйидаги иккита омил асосида юз беради: 
- харажатлар бўйича четланиш; 
- самарадорлик бўйича четланиш. 
Харажатлар бўйича четланиш – бу асосий ишлаб чиқариш ходимлари 
томонидан ҳақиқатда сарфланган вақт учун тузатилган сметадаги ўзгарувчан 
устама ишлаб чиқариш харажатлари ҳамда ҳақиқатдаги устама ишлаб чиқариш 
харажатлари суммалари ўртасидаги фарқ. 
Самарадорлик бўйича четланиш – бу асосий ишлаб чиқариш ходимлари 
ҳақиқий меҳнати ва меъѐрий меҳнати ўртасидаги фарқ ҳамда ўзгарувчан устама 
харажатлар меъѐрий ставкаси кўпайтмасидан ҳосил бўлган сумма. 
Ўзгармас умумишлаб чиқариш харажатлари бўйича четланишларни