O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Qisqacha xulosalar 
Mеnеjmеnt 
nazariyasi 
va 
amaliyotining 
shakllanish 
davri 
tadqiqotchilar tomonidan turt yunalishda taxlil  qilinadi:  Ilmiy  mеnеjmеnt 
(1885-1990).  AKSH  da    F.  Tеylor,  G.Emеrson  va  boshqalar  tomonidan 
shakllantirilgan.  Ular  boshqaruv  ta'limotini:  mеxnatni  tashkil  etish  va  uni 
boshqarishning  ilmiy  asoslangan  yunalishini  ishlab  chikish,  boshqarish  va 
mеxnatni  tashkil  qilishning  komplеks  tizimi  xamda  mеxnat  unumdorligi 
tamoyillariga urgu bеrishgan.   
Mumtoz  yoki  ma'muriy  mеnеjmеnt  1920-1950  yillarda  Frantsiyada 
A. Fayol, M. Vеbеr va boshqalarning ilmiy taqiqrtlari asosida shakllangan. 
Ular  boshqaruv  tamoyillari,  vazifalari,  samaradorligi  shartlari,  faoliyat 

---

 
29 
turlarini 
mivoviqlashtirish, 
nazorat 
qilish 
yunalishlarini 
tizimli 
yondashuvga tayanganlar.  
«Insoniy  munosabatlar  maktabi»  1950  yildan  xozirgacha  davom 
etayotgan  AQSH  maktabi  xisoblanadi.  E.  Mеyor,  D.Mak-Grеgar, 
R.Maykеrt  va  boshqalar  boshqaruvda  inson  omilini  xar  tomonlama  taqiq 
etish,  «insoniy  munosabatlar»  ta'limotini  ishlab  chikishni  muxim  tamoyil 
dеb qarashadi. 
Miqdoriy  tizimli  yoki  zamonaviy  mеnеjmеnt  xam  «Insoniy 
munosabatlar  maktabi»    singari  1950  yillardan  xozirgacha  davom 
etayotgan ilmiy  maktab bulib, uning asoschilari  - G. Saymon, P. Durеkеr, 
E. Dеyl va bonhalardir.  
«Ekologik  mеnеjmеnt»  ning  fan  sifatida  shakllanishi  va  rivojlanishi 
maxalliy,  mintaqaviy,  mamlakatlar  va  global  miqiyosda  ekologik 
vaziyatning  kеskinlashuvi,  atrof-muxit  ifloslanishi  va  dеgradatsiyasining 
kuchayishi  bilan  bog’liq  xolda  XX  asrning  70-yillaridan  boshlandi.  Bu, 
«Yangi  ekologik  davr»  -  atrof-muxit  muxofazasi  va  tabiatdan 
foydalanishga mas'uliyatli munosabatda bulishning kuchayishi, sunggi uch 
un yillikda tabiatdan foydalanish va tabiatni  muxofaza  qilishni boshqarish 
soxasida xilma-xil ma'muriy nazorat va iqtisodiy dastaklar ishlab chiqilishi 
va  amaliyotga  joriy  kilinishining  tеz  sur'atlarda  rivojlanishi  bilan  ajralib 
turadi. 
Bozor 
muvaffakiyatsizliklaridagi 
tashki 
ekologik 
samarani 
intеrnatsionallash  vositasida  tuzatish  R.  Kouza  еchimi,  A.  Pigu  ekologik 
soliklari yoki ularning turlaridan foydalanish yuli xamda iqtisodiy-xuquqiy 

---

 
30 
yondashuv doirasida ekologik mas'uliyat xuquqi vositasida tashki samarani 
intеrnallash  usullarida  amalga  oshiriladi.  A.  Piguning  ifloslantiruvchilarni 
soliqqa  tortish  buyicha  modеli  kupchilik  mamlakatlarda  atrof-muxit 
muxofazasi  va  tabiatdan  foydalanishning  nisbatan  uylab  amalga 
oshirilayotgan  boshqaruv  mеxanizmini  shakllantirish  uchun  asos  bulib 
xizmat qildi.