F I z I k a o’quv qo’llanma


   Elеktr zanjirni ulash va uzilishdagi tоklar



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet161/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   157   158   159   160   161   162   163   164   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

              19.3   Elеktr zanjirni ulash va uzilishdagi tоklar

 

Tokli  konturdagi  tokning  har  qanday  o‘zgarishi  o‘z  induksiya  e.yu.k.ni  yuzaga 

keltiradi  ,natijada  konturda  asosiy  tokdan  tashqari  qo‘shimcha  o‘zinduksiya 

ekstratoklari yuzaga keladi. Lens qoidasiga asosan ekstratoklar shunday yo‘nalgan 

bo‘ladiki,  ular  hamma  vaqt  zanjirdagi  tokning  o‘zgarishiga    to‘sqinlik  qiladi.  Bu 

hol elektr  zanjirni  manbaga  ulash va uzishda namoyon bo‘ladi.  

E.yu.k. 

ε

,ga  ,  rezistor  qarshiligi  R    va  g‘altak  induktivligi  L  bo‘lgan  elektr zanjirini 



manbadan  uzishdagi  tokning  o‘zgarish  jarayoni  bilan  tanishamiz.  Tashqi  manba 

tufayli  zanjirda  o‘zgarmas  tok  oqmoqda  I

0

=ξ/R  (manbaning  ichki  qarshiligini 



hisobga olmaymiz). 


 

268 


Vaqtning    t=0    momentida  zanjirni  tok  manbaidan    uzamiz.  G‘altakdagi 

tokning  kamayishi  tufayli  unda  o‘zinduksiya  e.yu.k. 

ε

  =-LdI/dt,  yuzaga  keladi  va 

Lens  qoidasiga  ko‘ra  asosiy  tokning kamayishiga to‘sqinlik qiladi. Ixtiyoriy vaqtda 

zanjirdagi  tok Om qonuni orqali aniqlanadi   

I=ξ

s

/R, yoki 

IR=-LdI/dt. 

Bu ifodani  o‘zgaruvchilarga  ajratib  ,  

dI/I=-(R/L)dt                                                 (19.2) 

 quyidagi  ifodani  hosil  qilamiz.    (19.2)  ifodani  tok  bo‘yicha  I  (  I

0

  dan  Igacha)  va 



vaqt bo‘yicha ( 0 dan tgacha), integrallab 

                                            ln(I/I

0

)=-Rt/L, hosil qilamiz 



               I I

o

e

t

,                                                     (19.3) 

Bu  yerda    =L/R  —  zanjirning  vaqt  doimiysi  bo‘lib  relaksatsiya  vaqti  deyiladi. 

Bu shunday vaqtki, bu vaqt ichida zanjirdagi  tok kuchi  marta kamayadi. 

Shunday  qilib,manbani  zajirdan  uzish  jarayonida  tok  kuchi    eksponensial  qonun 

bo‘yicha  o‘zgarib      rasmdagi  1  egri  chiziq  ifodalanadi.  Zanjirning induktivligi katta 

bo‘lib,  qarshiligi  kichik  bo‘lsa,  relaksatsiya  vaqti 

katta bo‘lib zanjirdagi  tok kuchi sekin kamayadi. 

Zanjirni  manbaga  ulaganimizda  uning  e.yu.k.ε 

dan tashqari o‘zinduksiya  e.yu.k.  

ε

 s

=-LdI/dt,  hosil bo‘ladi ,va Lens qoidasiga ko‘ra 

asosiy tokning ortishiga  to‘sqinlik qiladi. 

Om qonuniga ko‘ra                       IR=

 ε

 +



 ε

 s

, yoki                                    



                                                       IR=

 ε

 -LdI/dt

      IR-

 ε

 =-LdI/dt .                                                    (19.3)  

                                u=IR-

 ε

belgilab yangi o‘zgaruvchi kiritamiz 

                              du=RdI ni  dI=du/R ko‘rinishda yozib, bu ifodalarni (19.3) ga qo‘yib 

19.4-rasm 



 

269 


                                                    du/u=-dt/ , 

            Zanjirni  ulash  momentida  (t=0)  tok  kuchi  I=0    va  u=-

  ε

.  ifodani  E.Y.K.  

bo‘yicha 

 I ( -

 ε

 dan( IR — 



ε

)gacha) va vaqt bo‘yicha ( 0 dan tgacha), integrallab 

                                         ln(IR-

 ε

)/-



 ε

 =-t/ , ifodani hosil qilamiz 

I I

o

(1–e



t

),                               (19.4) 

                    Bu yerda I

0

=



 ε

 /R — tokning erishgan qiymati ( t

 da)



Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   157   158   159   160   161   162   163   164   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish