Metall kristall panjaradan iborat bo‘lib, uning tugunlarida musbat ionlar
joylashgan. Ionlar orasida valent elektronlar metall ichida erkin harakat qilad i.
elektronlar metalldan ajratib chiqa oladilar, natijada metall atrofida manfiy
zaryadlangan qatlam hosil bo‘ladi. Metall sirti esa elektronlarning bir qismini
yo‘qotgani uchun musbat zaryadlanadi. Shunday qilib metall-vakuum chegarasida
musbat va manfiy zaryadlangan 2 ta elektr qatlam hosil bo‘ladi. Bu qatlamlar
potensiallar ayirmasiga metall-vakuum chegarasidagi kontakt potensiallar ayirmasi
Bu ikki qatlam orasidagi elektrostatik kuchlarni yengib elektronni metalldan
ajratib chiqarish uchun ma’lum miqdorda ish bajarish kerak bo‘ladi. Metalldan
229
elektronlarni chiqarish uchun bajarilgan ishga elektronni metalldan chiqish ishi
diyiladi. Chiqish ishi metallning kimyoviy tarkibiga va metall sirtining holatiga
bog‘liq bo‘ladi.
A=eΔφ - chiqish ishi quyidagi formula bilan aniqlanadi.
Metalldan tashqarida elektronning potensial energiyasini nol deb olsak,
metall ichida W
n
=-A=-eΔφ ga teng bo‘ladi.
Metallardagi elektronlarning potensial energiyasini grafik ravishda potensial
chuqurlik yordamida ifodalash mumkin.
Elektronlarning energiyasi chiqish ishidan katta yoki teng bo‘lgandagina ular
metalldan chiqish mumkin.
A
m
2
2
Bu energiyani elektronga turli usullar bilan berish mumkin.
Bo’lardan biri metallni qizdirish. Metalllarning temperaturasi ortganda undagi
elektronlarning kinetik energiyasi ortadi va potensial to‘siqni yenga oladigan
elektronlarning soni ko‘paydi. Qizdirilgan jismlardan elektronlarning ajralib
chiqish hodisasiga termoelektron emissiya hodisasi deyiladi.
Termoelektron emissiya hodisasini tekshirish quyidagi sxema(15.1-rasm)
yordamida amalga oshiriladi.
R
n
–reostat yordamida cho‘g‘latish tok kuchini boshqarib, cho‘g‘lanish
temperaturasini o‘zgartirish mumkin.(15.2-rasm)
U
a
=0 ham katoddan ajralib chiqqan elektronlarning oz qismi anodga yetib
keladi. Shuning uchun lampali diodning VAX noldan boshlanmay balki kordinata
boshidan bir oz chaproqdan boshlanadi. U
a
anod kuchlanishining kichik musbat
15.1-rasm
15.2- rasm.
230
qiymatlarida anod tokining kuchi kuchlanishning
2
/
3
a
U
ga proporsional ravishda
o‘zgaradi ya’ni
J
a
=B·
2
/
3
a
U
(15.3)
bunga Lengmyur-Boguslovskiy qonuni deyiladi.
Anod kuchlanishi ortishi bilan anod tok kuchi ortib boradi va uning biror
qiymatidan boshlab anod toki ortishi to‘xtaydi, tokning bu qiymatiga to‘yinish toki
deyiladi. Anod kuchlanishining bu qiymatda berilgan temperatura uchun katoddan
bir vaqtda ajralib chiqqan elektronlarning hammasi anodga o‘z vaqtida yetib borib
turadi va anod toki to‘yinadi.
To‘yinish toki temoelektron emissiyani harakterlaydi. To‘yinish tokining
zichligi Richerdson-Deshman formulasi orqali aniqlanadi.
KT
e
T
e
AT
j
2
(15.4)
Bu yerda
eφ-chiqish ishi.
A-o‘zgarmas kattalik.
Do'stlaringiz bilan baham: