Tizimli Dastur axborotni qayta ishlovchi dasturlarni yaratish samaradorligini
oshirish va ularni EHMda qo'llash uchun hamda EHMdan foydalanuvchilarga
EHM resurslari bilan ishlash bo'yicha ma'lum xizmatlarni taklif etish uchun
mo'ljallangan.
Amaliy dasturli ta'minot (ADT) foydalanuvchining aniq bir muammoli
masalasini yoki shunday masalalar sinfini yechish uchun mo'ljallangan (ADT ni
ko'pincha dasturli ilova deb ataladi).
Tizimli dasturli ta'minot o'z ichiga quyidagilarni oladi:
Servisli dasturlar, ular foydalanuvchiga va uning dasturlariga qo'shimcha
xizmatlar to'plamini taklif etib, OT ning imkoniyatlarini kengaytiradi.
Instrumentami (vositali) dasturli vositalar, ular DT ni samarali ishlab chiqish
va sozlash uchun mo'ljallangan.
Texnik xizmat ko'rsatish tizimi, u diagnostika, jihozlarni tiklash va SHK da
nuqsonlarni topishni yengillashtiradi, shu bilan birga uning yanada yuqoriroq
ishonchliligini va axborotlarni o'zgartirish jarayonlarining bajarilish aniqligini
ta'minlaydi.
Shaxsiy kompyuter 2 ta tashqiliy qismlardan iborat. Bular apparat
ta'minot va dasturiy ta'minotdir. Apparat ta'minot – bu birinchi navbatda
kompyuterning asosiy texnik qismlari va qo'shimcha qurilmalari. Dasturiy ta'minot
kompyuterning 2 chi muhim qismi bo'lib, u ma'lumotlarga ishlov beruvchi dasturlar
majmuasini va kompyuterni ishlatish uchun zarur bo'lgan hujjatlarni o'z ichiga oladi.
Kompyuterning apparat va dasturiy ta'minoti orasida bog'lanish interfeys deyiladi.
Kompyuterning turli texnik qismlari orasidagi o'zaro bog'lanish – bu apparat
interfeysi, dasturlar orasidagi o'zaro bog'lanish – bu dasturiy interfeysdir. Apparat
qismlari va dasturlari orasidagi o'zaro bog'lanish apparat –dasturiy interfeys
deyiladi.
Kompyuter tizimi bilan ishlashda uchinchi ishtirokchi – bu insondir.
(foydalanuvchi) Inson kompyuterning ham apparat, ham dasturiy vositalari bilan
muloqotda bo'ladi. Insonning dastur bilan va dasturlarning inson bilan o'zaro
muloqoti –foydalanuvchi interfeysi deyiladi.
Kompyuterlar programmasi deb axborotni qayta ishlash uchun mo'ljallangan
kompyuter tushunadigan tilda yozilgan to'g'ri va to'liq amallar hamda buyruqlar
ketma-ketligiga aytiladi. Kompyuterdagi programmalar majmuasi programma
ta'minoti deyiladi.
Kompyuterlar programma ta'minotini bajaradigan vazifasiga qarab mantiqan
uch guruxga bo'lish mumkin:
1. Sistemali programmalar.
2. Amaliy programmalar.
3. Programmalashtirish tillari.
Sistemali programmalar- kompyuter qurilmalari ishlashini ta'minlaydi va
boshqa yordamchi funktsiyalarni bajaradi. Tizim programmalariga quyidagilar
kiradi:
1.
Operatsion tizim (OT) – kompyuter ishlarini boshqaradi, boshqa
programmalarni ishga tushiradi, axborotni himoya qiladi va boshqa servis
funktsiyalarni amalga oshiradi. Keng tarqalgan shaxsiy kompyuterlar OT turlari :
2.
Drayverlar- tashqi qurilmalar ishlashini boshqaradi, OT bilan birga
ishlatiladi. Ko'pgina OT lar o'z komplektida drayverlarni saqlaydi va ular OT
o'rnatilishi jarayonida qurilmalarga mos ravishda o'rnatiladi. Hamma yangi
qurilmalarga drayverlari kompakt disklarda qo'shib beriladi. Masalan: printer,
modem, skaner, kontrollerlar va boshqa qurilmalar drayverlari.
3.
Usqurtmalar – foydalanuvchining faylar sistemasi bilan va programma
ta'minotlari bilan ishlashini yengillashtirib beruvchi programmadir.
4.
Utilitlar – yordamchi programmalar. Unga nusxa olish uchun
ishlatiladigan antivirus, arxivator, ximoya va shunga o'xshash yordamchi
funksiyalarni bajaruvchi programmalar kiradi.
Masalan: Antivirus programmalari, Arxivator programmalari va boshqalar
kiradi.
Utilitlar – ma'lumotlarni qayta ishlashda qo'shimcha operatsiyalarni
bajarishga yoki kompyuterga xizmat ko'rsatishga (tashxis, apparat va dasturiy
vositalarni testlash, diskdan foydalanishni optimallashtirishga mo'ljallangan
dasturlardir. Ba'zan utilitlar majmualarga birlashib ketadi. Utilit programmalarga
quyidagilar kiradi:
Kommunikatsion programmalar;
Kompyuterni diagnostikasi uchun programmalar.
Disk uchun programmalar, kesh va boshqalar.
Tizimli dasturiy ta'minot quyidagilarni bajarishga qaratilgan:
-kompyuterning va kompyuterlar tarmog'ining ishonchli va samarali
ishlashini ta'minlash:
-kompyuter va kompyuterlar tarmog'i apparat qismining ishini tashkil qilish
va profilaktika ishlarini bajarish.
Tizimli dasturiy ta'minot 2 ta tarkibiy qismdan – asosiy (bazaviy) dasturiy
ta'minot va yordamchi (xizmat ko'rsatuvchi) dasturiy ta'minotdan iborat. Asosiy
dasturiy ta'minot - bu kompyuter ishini ta'minlovchi dasturlarni minimal to'plashdan
iborat.
Yordamchi (xizmat ko’rsatuvchi) dasturiy ta'minotga asosiy dasturiy ta'minot
imkoniyatlarini kengaytiruvchi va foydalanuvchining ish muhitini qulayroq tashkil
qiluvchi dasturlar kiradi. Bular tashkil qiluvchi, kompyuterning ishchanligini
oshiruvchi, antivirus, tarmoq ishini ta'minlovchi va boshqa dasturlardir.
Tizimli dasturiy ta'minot sxemasini quyidagi ko'rinishda tasvirlash mumkin:
.
Nazorat savollari
1. Kompyuterning dasturiy ta’minotiga nimalar kiradi?
2. Dasturiy ta’minot qanday qismlarga bo’linadi?
3. Drayverlar nima uchun kerak?
4. Amaliy dasturlarga nimalar kiradi?
5. Tizimli dasturlarni turi va vazifasiga qarab sanab bering.
Dasturiy ta’minot
Tizimlar
Tashxislash va nazorat
vositalari
Operatsion tizim
Tizimli dasturlar
Dasturlash tillari
Translyatorlar
Amaliy dasturlar
Amaliy dasturlar
paketi
Standart dasturlar
kutubxonasi
Noyob dasturlar
