Guliston davlat universiteti kafedra "iqtisodiyot" soliq va soliqqa tortish

 
Izoh:  Me‘yoriy  muddatlarda  o‘rnatilmagan  uskunalar  uchun  mol-mulk  solig‘i  ikki 
baravar miqdorda to‘lanadi. 
Eksport  mahsulot  ishlab  chiqaradigan  va  uni  mustaqil  ravishda  sotadigan  yoki 
ixtisoslashgan  tashqi  savdo  birlashmalari  va  firmalari  orqali  sotadigan  vazirliklar,  idoralar, 
korporatsiyalar,  kontsernlar,  uyushmalar  va  kompaniyalarning  tarkibiy  bo‗linmalari 
hisoblangan  korxonalar  uchun  sotishning  umumiy  xajmida  o‗zi  ishlab  chiqargan  mahsulot 
(ish,  xizmatlar)  ning  eksportdagi  ulushiga  bog‗liq  holda  mol-mulk  solig‗ining 
tabaqalashtirilgan stavkalari belgilangan.  
Mahsulotini  eksport  qiluvchi  korxonalarga  berilgan  imtiyoz  savdo-vositachi 
korxonalarga,  shuningdek,  erkin  almashtiriladigan  valyutaga  xom-ashyo  tovarlari  –  paxta 
tolasi,  ip  gazlama,  lint,  neft,  neft  mahsulotlari,  gaz  kondentsati,  rangli  va  qora  metallarni 
eksport qiladigan ishlab chiqarish korxonalariga tadbiq etilmaydi.  
Soliq  stavkasi  mol-mulkning  qayta  baholash  natijasidagi  qoldiq  narxiga  qo‗llaniladi. 
Qayta baholash maqsadida korxonalarning asosiy vositalari deganda quyidagilar tushuniladi:  
- o‗zining asosiy vositalari; 
- o‗rnatiladigan uskunalar; 
- tugallanmagan qurilish ob‗ektlari; 
-  uzoq  muddatga  ijaraga  olinadigan,  shu  jumladan  uzoq  muddatli  lizing  bo‗yicha 
olingan asosiy vositalar. 
Asosiy vositalar qiymati har yili 1 fevralga qadar asosiy vositalarning 1 yanvar holatiga 
qarab  qayta  baholanadi.  Qayta  baholash  chog‗ida    korxona  mutaxassis  ekspertlarini  jalb 
qiladi.  
Yer uchastkalari va tabiatdan foydalanish ob‗ektlarining qiymati qayta baholanmaydi.  
Amaldagi soliq qonunchiligiga ko‘ra quyidagi yuridik shaxslarning mol-mulkiga  soliq 
solinmaydi: 
a) notijorat tashkilotlarning mol-mulkiga (tadbirkorlik faoliyati uchun foydalaniladigan 
mol-mulkdan tashqari). 
Soliqqa tortish maqsadida notijorat tashkilotlar deganda quyidagilar tushuniladi: 

 
faqat  davlat  byudjeti  mablag‗lari  hisobiga  moliyalanadigan,  tasdiqlangan  smetalar 
doirasida xarajatlarni qoplashga byudjetdan dotatsiyalar oladigan korxonalar, muassasalar va 
tashkilotlar; 

 
xayriya  birlashmalar,  uyushmalar  va  jamg‗armalar,  xalqaro  tashkilotlar,  diniy 
birlashmalar va boshqa tashkilotlar: 
1)  ijtimoiy-xayriya  yoki  boshqa  maqsadlar  uchun  barpo  etilgan,  tadbirkorlik  faoliyati 
uchun daromad olishni ko‗zlamasligi ta‗sis hujjatlarida qayd etilganlari; 
2) moliyaviy va boshqa mablag‗larni mazkur tashkilotning xodimlari, muassislari yoki 
a‗zolarining  shaxsiy  manfaatlari  uchun  taqsimlamaydigan  va  investitsiyalamaydiganlari 
(mehnat uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda taqdirlashlardan tashqari); 
b)  xalq  ta‗limi  va  madaniyat  muassasalari  ehtiyojlari  uchun  foydalaniladigan  mol-
mulkka; 
v)  uy-joy-kommunal  xo‗jaligi  va  boshqa  umumfuqaroviy  ahamiyatga  molik  shahar 
xo‗jaligining mol-mulkiga. 
                                                 
16
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017yil 29 dekabrdagi PQ-3454-son qaroridan olingan. 

---

 
 
65 
 
g)  nogironlarning  jamoat  birlashmalari,  "Nuroniy"  jamg‗armasi  va  "O‗zbekiston 
chernobilchilari"  uyushmasining  mulkida  bo‗lgan,  ishlovchilari  umumiy  sonining  kamida 
ellik foizini nogironlar tashkil qilgan yuridik shaxslarning mol-mulkiga; 
d)  yangi  tashkil  etilgan  yuridik  shaxslarning  mol-mulkiga,  ro‗yxatdan  o‗tgan  paytidan 
e‗tiboran  ikki  yil  mobaynida.  Mazkur  imtiyoz  tugatilgan  (qayta  tashkil  etilgan)  korxonalar, 
ularning  filiallari  va  tarkibiy  bo‗linmalarining  ishlab  chiqarish  quvvatlari  va  asosiy  fondlari 
negizida tashkil etilgan korxonalarga, shuningdek korxonalar huzurida tashkil etilgan yuridik 
shaxslarga  nisbatan,  basharti  ular  ana  shu  korxonalardan  ijaraga  olingan  asbob-uskunalarda 
ishlayotgan bo‗lsalar, qo‗llanilmaydi; 
O‗zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  va  mahalliy  hokimiyat  organlari 
tomonidan  (o‗z  hududida  mol-mulk  joylashgan  soliq  to‗lovchilarga  nisbatan)  yuridik 
shaxslarga qo‗shimcha imtiyozlar berilishi ham mumkin.  
Mol-mulk  solig‘i  hisoblab  chiqarilayotganida  soliq  solinadigan  baza  quyidagilarning 
qiymatiga kamaytiriladi: 
  soliq  to‗lovchining  balansida  bo‗lgan  uy-joy-kommunal  va  ijtimoiy-madaniy  soha 
ob‗ektlarining; 
  tabiatni  muhofaza  qilish,  sanitariya-tozalash  maqsadida  va  yong‗inga  qarshi 
xavfsizlik uchun foydalaniladigan ob‗ektlarning; 
  mahsulot  o‗tkazgichlar,  aloqa  yo‗llari  (shu  jumladan  avtomobil  yo‗llari),  aloqa  va 
energiya  uzatish  liniyalarining,  shuningdek  ularni  foydalanishga  yaroqli  holda  saqlab  turish 
maqsadida qurilgan inshootlarning. 
Mahsulot o‗tkazgichlarga quyidagilar kiradi:  
- neft, neft mahsulotlari, kondensat quvurlari va quvur transportining boshqa turlari, nasos, 
kompressor hamda taqsimlash stantsiyalari bilan birga;  
-  uy-joy-kommunal  ob‗ektlari  bo‗lmagan  mintaqaviy  gaz,  bug‗  quvurlari,  issiqlik 
trassalari, suv quvurlari, kanalizatsiya kollektorlari;  
-  buxgalteriya  hisobotida  alohida  ob‗ektlar  sifatida  hisobga  olinadigan  alohida 
joylashgan  tsexlar,  konlar  va  karerlarning  ayrim  uchastkalari  orasidagi  mahsulotlarni 
harakatlantirish  uchun  ishlatiladigan  yer  osti,  yer  usti  va  havoda  joylashtirilgan  har  xil 
ko‗rinishdagi quvurlar va transportyorlar.  
Aloqa liniyalariga havo aloqa liniyalari, ularga ilib qo‗yilgan simlar va aloqa kabellari, 
ustunli  radiofikatsiya  aloqa  liniyalari,  ularni  belgilaydigan  signal  va  o‗lchov  ustunlari 
(qoziqlari),  radiorele  aloqa  liniyalari,  kabelli  telefon  kanalizatsiyasi,  er  usti  va  er  ostidagi 
ularga  xizmat  qilinmaydigan  kuchaytirish  punktlari,  taqsimlovchi  shkaflar,  qutilar,  erga 
ulangan sim konturlari va boshqa aloqa inshootlari kiradi.  
Energiya uzatish liniyalariga havo va kabelli elektr uzatish liniyalari kiradi.  
Soliq  solish  maqsadida  ularni  foydalanishga  yaroqli  holda  saqlab  turish  maqsadida 
qurilgan  inshootlarga  ustunlar,  tabiiy  va  sun‘iy  to‗siqlardan  o‗tishlar  va  boshqa  muhofaza 
inshootlari kiradi.  
 aloqa yo‗ldoshlarining; 
 O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko‗ra to‗xtatib qo‗yilgan 
asosiy ishlab chiqarish fondlarining; 
 shahar  yo‗lovchilar  transportining  (taksidan,  shu  jumladan  yo‗nalishli  taksidan 
tashqari),  shahar  atrofidagi  yo‗nalishlarda  yo‗lovchilar  tashiydigan  umumiy  foydalanishdagi 
avtomobil transportining (taksi, shu jumladan yo‗nalishli taksidan tashqari); 
 yo‗l xo‗jaligi korxonalari va tashkilotlarining yo‗llarni ta‗mirlash va saqlash ishlarida 
band bo‗lgan transport vositalarining; 
 soliq 
to‗lovchining 
balansida 
bo‗lgan 
hamda 
tadbirkorlik 
faoliyatida 
foydalanilmayotgan fuqarolik himoyasi va safarbarlik ahamiyatiga molik ob‗ektlarning;  
 lizingga olingan mol-mulkning, lizing shartnomasining amal qilish muddatiga; 
 xorijiy  kredit  hisobiga  xarid  qilingan  asbob-uskunalarga,  ushbu  kreditni  so‗ndirish 
muddatiga, lekin u besh yildan ortiq bo‗lmasligi kerak. 

---

 
 
66 
 
Mazkur imtiyoz quyidagilarga tatbiq etiladi:  
 
a)  soliq  to‗lashga  doir  majburiyatlar  yuzaga  kelgan  paytdan  boshlab  ushbu  kreditni 
so‗ndirish  muddatiga,  lekin  besh  yildan  oshirmagan  holda,  mazkur  asbob-uskuna  bo‗yicha 
mol-mulkka;  
 
b)  buxgalteriya  hisobi  to‗g‗risidagi  qonun  hujjatlariga  muvofiq  to‗lovchining 
balansida qayd etilgan etkazib berish, montaj qilish va ishga tushirish-sozlash xarajatlarini o‗z 
ichiga oladigan asbob-uskunalarning butun qiymatiga. 
Soliq  to‗lovchilarga  O‗zbekiston  Respublikasining  Soliq  kodeksi  amalga  kiritilishiga 
qadar qabul qilingan O‗zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari bilan taqdim etilgan soliq 
imtiyozlari ular taqdim etilgan muddat tugashiga qadar saqlanadi.