128
[CoF
6
]
3-
tarkibli koordinatsion birikmaning hosil bo‘lishida Co
3+
ionining
bitta 4s-, uchta 4r-va ikkita 4d- orbitallari o‘zaro ta’sirlashib oltita
yangi
gibridlangan orbitalni hosil qiladi.
Bu yangi 6 ta orbital oktaedrning chukqilari tomon yunalgan bo‘ladi.
Ularni
sp
3
d
2
- gibrid orbitallar deymiz. Bu gibrid orbitallarning xar biriga
joylashadigan
bitta F
-
ioni ikkitadan elektron beradi. Ja’mi bo‘lib, Co
3+
ioni
6 ta taqsimlanmagan elektron juft kabul qiladi. Natijada [CoF
6
]
3-
tarkibli
koordinatsion ion hosil bo‘ladi. Bu koordinatsion ion sirtki qavat (4s4p4d)
orbitallarining gibridlanishi natijasida hosil bo‘lgani uchun [CoF
6
]
3-
ni
s i r t k i o r b i t a l k o o r d i n a t s i o n b i r i k m a l a r jumlasiga kiritiladi. Bu
koordinatsion ion tarkibida to‘rtta tok, elektron bor. Shuning uchun u ion
paramagnit xossaga ega.
Endi [Co(NH
3
)]
3+
tarkibli koordinatsion ionning hosil bo‘lishini ko‘rib
chiqamiz: bu ion hosil bo‘lishida ham Co
3+
orbitallari gibridlanadi;
bu holda
ikkita 3d-, bitta 4s- va uchta 4p-orbitallar bir-biri bilan qo‘shilib oltita yangi
d
2
sp
3
gibrid orbitallarni hosil qiladi va ularning xar biriga bittadan
ammiakning taqsimlanmagan
elektron juftlari joylashib, So
3+
ion olti juft
elektron kabul qiladi:
Bunday koordinatsion ion hosil bo‘lishida markaziy ionning
sirtki
qavatidagi
s- va
p-orbitallari bilan birga ichki qavatning
d-orbitallari
ishtirok
etgani uchun [Co(NH
3
)
6
]
3+
ichki o r b i t a l k o m p l e k s l a r jumlasiga kiradi.
Bu koordinatsion ionda bironta ham toq elektron yuk. Shuning uchun bu
koordinatsion ion diamagnit xossaga ega.
Valent bog‘lanishlar nazariyasi asosida koordinatsion birikmalarning
reaksiyalarda ishtirok etish qobiliyatini oldindan aytish mumkin.
Koordinatsion birikmalarning ichki sferasidagi ligandlarning eritmalarda
boshqa ligandlarga (ya’ni boshqa ion yoki molekulalarga) a l m a s h i s h
t e z l i g i koordinatsion birikmaning ichki yoki tashqi orbital birikmasi
ekanligiga va uning tarkibidagi ichki
d-orbitallarning elektron bilan to‘lgan
yoki to‘lmaganligiga bog‘liq.
Tashqi orbitalli koordinatsion birikmalarda ligandlarning markaziy ion
bilan bog‘lanishi ichki orbital koordinatsion birikmalardagiga qaraganda
kuchsizroq bo‘ladi. Shuning uchun sirtki orbital koordinatsion ligandlarning
o‘rniga eritmadan boshqa ligand kelib almashinishi, ichki orbital
koordinatsion birikmalardagiga qaraganda osonroq sodir bo‘ladi.
Agar markaziy ionning ichki
d-orbitallari elektronlar bilan to‘lmagan
bo‘lsa, bunday koordinatsion birikmalarga eritmadagi ionlardan biri
qo‘shimcha ligand sifatida joylashadi; so‘ngra koordinatsion birikmaning
eski ligandlaridan biri chiqib ketadi. Shunday kilib, bir ligand boshqa
ligandga almashinadi. Masalan, [Cr(NH
3
)
6
]
3+
va [V(NH
3
)
6
]
3+
ionlari
quyidagi tuzilishga ega:
129
Ikkinchi ionning ichki
d-orbitallaridan biri bo‘sh bo‘lgani sababli bu
koordinatsion birikmaning reaksiyaga kirish qobiliyati [Cr(NH
3
)
6
]
3+
nikidan
kuchlirokdir.
Valent bog‘lanish usuli koordinatsion birikmalarning ko‘p xossalarini
to‘g‘ri tushunishga imkon berdi. Lekin koordinatsion
birikmalarning optik
xossalarini izohlash va ularning stereokimyosiga oid masalalarni talqin
qilish, bunday birikmalarning barqarorligini mikdoriy jihatdan baholash
uchun yetarli imkoniyatlarga ega bo‘la olmadi.
Do'stlaringiz bilan baham: