R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

 
 

---

 
83 
5.4  Relyatsion ma’lumotlar bazasi va uning imkoniyatlari 
Relyatsion  model  (inglizcha  reletion  –  munosabat)  o’tgan  asrning  70-  yillari 
boshida  Amerika  olimi  E.F.Kodd  tomonidan  yaratilgan.  Modelning  soddaligi  va 
egiluvchanligi ma’lumotlar bazalari tuzuvchilarini e’tiborini o’ziga tortdi. 80-yillarga 
kelib  keng  taraqqiy  eta  boshladi  va  relyatsion  MBBTlar  sanoat  standarti  darajasiga 
ko’tarildi. 
Model 
relyatsion 
algebrasi 
tushunchalari 
tizimiga 
tayanadi. 
Bu 
tushunchalarning  eng  muhimlari  jadval,  satr,  ustun,  munosabat  va  birlamchi  kalitlar 
sanaladi, bajariladigan amallar esa jadvallar bilan ish olib borishda aks etadi.  
Relyatsion  modellarda axborot to’g’ri to’rtburchakli  jadvallar ko’rinishida aks 
ettiriladi.  Har  bir  jadval  ustun  va  satrlardan  tashkil  topgan  bo’ladi  va  ma’lumotlar 
bazalari ichida o’zining takrorlanmas nomiga ega. 
Jadval  real  olam  axborotini  –  mohiyatini  aks  ettiradi,  uning  har  bir  satri 
(yozuvi) esa ob’ektning aniq bir nusxasini – nusxa mohiyatini aks ettiradi. Jadvalning 
har  bir  ustuni  ushbu  jadvalda  o’ziga  xos  nomga  ega.  Jadval  kamida  bir  ustunga  ega 
bo’lishi kerak. 
 Ma’lumotlarning  relyatsion  modeli  yuqorida  ko’rib  chiqilgan  tarmoqli  va 
ierarxiklardan  foydalanuvchi  uchun  qulay  bo’lgan  jadvalli  tasavvurlar  va 
ma’lumotlarga kirishning oddiy tuzilishi bilan farq qiladi. Ma’lumotlarning relyatsion 
modeli  oddiy  ikki  o’lchamli  jadval  -  munosabat  (model  ob’ektlari)  larning 
yig’indisidir.  Relyatsion  modeldagi  relyatsion  bog’liqdagi  ikki  jadvallar  orasidagi 
mantiqiy  aloqalar  jadval  munosabatlariga  tegishli  bir  xil  atributlarning  mazmun 
jihatidan tengligiga ko’ra o’rnatiladi.