Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Forvard shartnoma davrida daromad keltiradigan aktivlarning forvard 
narxi.  Agar  shartnoma  amal  qilish  davrida  aksiyalarga  dividend  toʻlansa,  u 
holdaforvard  narxi  uning  xajmiga  muvofiq  korrektirovka  qilinishi  zarur.  Zero, 
amaliyotda  forvard  shartnomani  amalga  oshirish  davri  davomida  aksiya  yoki 
obligatsiyalarga dividend yoki kupon toʻlovlarini toʻlash bilan bogʻliq holatlar koʻp 
uchraydi.  Bunday  holatlarda  forvard  narx  mana  shu  toʻlovlar  miqdoriga 
pasaytirilishi  zarur,  negaki,  forvard  shartnomaning  xaridori,  qimmatli  qogʻozlar 
egasidan farqli oʻlaroq ularni olmaydi. Dastavval oddiyroq holatni koʻrib chiqamiz, 
unga koʻra dividend toʻlovi shartnoma muddati tugash arafasida toʻlanadi. Bunday 
holatda forvard narx quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
𝐹 = S (1 + r
t
365
) − 𝐷𝑖𝑣                           (3) 
bu yerda, t
 – 
shartnomaning amal qilish davri, Div 
–
 dividend. 
Dividendning 
absolyut 
qiymatining 
oʻrniga 
dividend 
stavkasi 
koʻrsatkichidan  ham  foydalanish  mumkin.  U  holda  (3)  formula  quyidagi 
koʻrinishga keladi: 
𝐹 = S [1 + (𝑟 − 𝑑)
𝑡
365
]                          (4) 
bu yerda, d 
–
dividend stavkasi. 
                                                
15
Буренин А. Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов:Учебное пособие.  – М.: 1 
Федеративная Книготорговая Компания, 1998. –172 с.
 

---

62 
 
Misol.  Aksiyaning  spot  narxi  10000  soʻmni,  risksiz  stavka  20%ni  tashkil 
etadi. Agar shartnoma 182 kunga tuzilgan boʻlsa, forvard narxni aniqlang
. 
 
𝐹 = 10000 [1 + (0,2 − 0,1)
182
365
] = 10498 сўм
 
 
Keyingi  holatda  dividend  shartnoma  amal  qilish  davri  oraligʻidagi  maʼlum 
bir  vaqtda  toʻlanadi.  Quyidagi  rasmda  t
2
–
  shartnomaning  amal  qilish  davri,  t
1
–
 
dividend toʻlash kuni aks ettirilgan. 
 
 
1-rasm. Shartnomaning amal qilish davri (t
2
) va dividend toʻlash kuni (t
1
)
16
 
 
Bunday  holatda  xaridor  nafaqat  dividendni,  balki  shartnomani  amal  qilish 
muddati tugaguniga qadar  uni reinvestitsiya qilib olishi  mumkin  boʻlgan  foizlarni 
ham yoʻqotadi. Bu holatda (3) formula quyidagi koʻrinishga keladi: 
𝐹 = S (1 + r
2
t
2
365
) − 𝐷𝑖𝑣 (1 + r
2,1
t
2
− t
1
365
)                           (5) 
 
gde: r
2
– t
2 
davrdagi risksiz foiz, r
2,1 
– t
2
 - t
1 
davrlar uchun risksiz foiz stavka.   
Bu  (5)  formulada  dividendning  absolyut  qiymatini  oʻrniga  forvard 
shartnomani imzolash davriga keltirilgan qiymatidan foydalanish mumkin.  
𝐷 =
𝐷𝑖𝑣
1 + r
1
(t
1
/365)
 
Bu  yerda,  D  –  dividendning  keltirilgan  qiymati,  r
1
  –  t
1
  davri  uchun  risksiz 
foiz stavka. 
. 
Mazkur  holatda  xaridor  shartnomani  jaʼmi  amal  qilish  davri  davomida 
dividendni  keltirilgan  qiymati  miqdoridagi  summani  investitsiya  qilishdan  olishi 
mumkin boʻlgan daromadlarini yoʻqotadi. Bunda (5) formula quyidagi koʻrinishga 
keladi:  
𝐹 = (S − 𝐷) (1 + r
t
365
)                      (6)
 
Bu yerda, t– shartnomani amal qilish davri, r– t davrdagi risksiz foiz stavka. 
Yuqorida  koʻrib  chiqilgan  formulalar  foizli  instrumentlar  uchun  ham 
koʻllanilishi  mumkin.  Bunday  holatda  dividend  toʻlovi  oʻrniga  bazis  aktivga 
nisbatan toʻlanuvchi kupon toʻlovlari hisobga olinadi.