Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet48/114
Sana03.08.2021
Hajmi6,69 Mb.
#137685
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   114
Bog'liq
Iqtisodiy geografiya

4.  Dunyo  transporti
T ransport  to lg ‘ridan   to ‘g‘ri  ilm iy-texnika  taraqqiyoti  bilan 
b o g ia n g a n   tarm o qd ir.  Sanoat  va  qishloq  x o ‘jaligi  bilan  birga 
ishlab  chiqarish  va  un i  hududiy  tashkil  qilishning  asosini 
tran sp ort  tashkil  etadi.  Iqtisodiy  geografiyaning  negizi  b o ‘lgan 
hududiy  m eh n at  taqsim oti,  m ahsulotni  ishlab  ch iqargan  rayon 
bilan  un i  iste’m ol  qiladigan  jo y   orasida  aloqa  transportsiz 
am alga  oshm aydi,  hu dud iy  ishlab  chiqarish  m ajm ualari  ham  
shakllanm aydi. 
Transportsiz  tizim   (sistem a) 
va  m ajm ua 
(kom pleks)  o ‘rtasidagi  alo qan i  tasavvur  qilish  qiyin.  T ransport 
x o ‘jalikning  alohida  tarm o g ‘i,  ishlab  chiqarishning  hududiy 
tarkibiga  kiruvchi  to ‘rt  elem en tlard an   biri,  m akroiqtisodiyot 
tarm oghdir. 
T ransportning 
infrastruktura 
vazifasi 
uning 
m akroiqtisodiyot  tarm o g ‘i 
u ch u n  
xizm at 
qiladi, 
sharoit 
yaratadi.  Ayni  vaqtda,  ishlab  chiqarish  kuchlarini  rivojlantirish 
va  hududiy tashkil  qilishning  om ildir.
F a n -te x n ik a   taraq qiy oti,  ishlab  chiqarishda  xom ashyo  va 
yoqilg‘1  sarfin in g   kam ayishi,  te m ir  y o ‘llam in g   elektrlash uv i,
87


tu rli  xil  q u v u r  tran sp o rti,  y u q o ri  q u w a tli  e le k tr  u z a tish   ta r ­
m o q lari,  d en giz  tra n s p o rtin i  k o n te y n erlash tirish   va  h o k a - 
zo lar  tra n sp o rtn in g   islilab  c h iq a rish n i  jo y lash tirish d ag i  rolini 
k am ay tirm o q d a.  A m m o   sh u n g a  q a ra m a sd a n .  tra n s p o rtn in g  
m a h su lo t  q iy m ati  sh ak llan ish id a,  ta n n a rx id a   hissasi  k atta. 
T ra n sp o rt  ta rm o g h   rivojlanishi  va  jo y lan ish i  q a to r  geografik, 
ijtim o iy -iq tiso d iy   o m illa rg a  b o g ‘liq.  J u m la d a n ,  ta b iiy   geog­
rafik  o m illa rd a n   tabiiy  sharoit,  sham o l,  yog‘in -so c h in ,  bulut, 
tu m a n ,  rely ef  shakllari,  tu p ro q   va  u n in g   fizik  xususiyatlari, 
gid rogeologik 
sh a ro it 
tran sp o rtn in g  
b a rc h a  
turiga 
va 
tran sp o rt  y o ‘llariga  ku chli  t a ’sir  k o ‘rsatad i.  M asalan ,  yer 
sh arin in g   ayrim   m a m lak a tla rid a  (B oliviya,  P eru )  4700  - 
4800  m   dengiz  sath id an   balandlikda joylashgan  tog*  m in ta q a ­
la rid a  te m ir  y o ‘llar,  o d a td a ,  d ary o ,  b o ‘ylab,  b a ’zi  jo y la rd a  
tu n e lla r  orqali  o ‘ta d i,  m u rakk ab   sh a ro itd a   to r   izli  y o ‘llar 
qu riladi.  Shuningdek,  te m ir  va  av to m o bil  y o ‘lla r  qu rilish id a 
k o ‘p rik lar  q u rish   h a m   k a tta   ah am iy atg a  ega.  T o g ‘  d ary o - 
la rid a  k o ‘p rik lar  u n c h a   u z u n   em as,  tekislikda  esa  u la r 
u zu n d ir.  U m u m a n ,  te m ir  y o ‘llarn i  q u rish   k a tta   v aq t  va 
m a b lag ‘n i  talab   q iladi,  a m m o   u la r  sh u n g a  m u vo fiq   u zo q  
m u d d a t  x iz m at  qiladi.
Ja h o n   xo‘jaligida  tran sport  o 'ta   m u h im   rol  o ‘ynaydi. 
Jah o n   tran spo rt  tizim i  o ‘z  ichiga  turli  y o ‘llarni,  tran spo rt 
korxonalarini,  transport  vositalarini  qam rab  oladi.  T ransport 
tarkibiga  quruqlikdagi  tran sp o rt  (avtom obil,  te m ir  y o ‘l,  o t- 
arava),  suv  (dengiz,  daryo,  ko‘l),  havo,  quvur,  elek tr  transporti 
kiradi. 
S o ‘nggi 
yillard a 
tra n sp o rt 
tu rlari 
k o ‘payib 
va 
rivojlanib  b o rm o q d a ,  u la rn in g   jo y lan ish i  h a m   o ‘zgarm o qd a, 
A n ’anaviy  te m ir  va  avtom obil,  suv  (daryo,  dengiz  va  okean), 
havo  transporti  bilan  bir  q ato rd a  q uvur  tran spo rti  h am  
rivojlanib  borm oq da.  U ,  k o ‘p in c h a,  neft-gaz  sano ati  m avjud 
b o ‘lgan  h u d u d la rd a n   turli  iste ’m ol  rayonlariga  m ah su lo t 
yetkazib 
beradi. 
T araq q iy  
etg an  
m a m lak a tla rd a 
esa 
q u v u rlard a  h a tto   q attiq   jin sla r  -  te m ir  rudasi,  k o ‘m ir  kabilar 
h a m   yuboriladi  («pultoprovod»).  B arch a  tra n sp o rt  tu rlari 
ikkita  asosiy  vazifani  b ajaradi,  y a ’ni:  yuk  va  passajirlar 
tashish. 
Y uk 
tash ish d a 
tra n sp o rt 
tizim id a 
tashiladigan 
m ah su lo t  yoki  xom ashyoning  transporttabelligi,  m asofasi  va


tarkibi,  qiym ati  hisobga  olinadi.  E ng  arzon ,  od atd a,  dengiz 
(okean )  tran sp o rti  hisob lan adi.  U n d a n   keyingi  o ‘rin d a  yirik 
daryolardagi  tra n sp o rt  tu rad i,  T e m ir  y o ‘l  tra n sp o rti  h a m   bu 
b o ra d a   a n c h a   a rzo n   h isob lanadi.
T ran sp o rtn in g   h am   h ud ud iy   m ajm ualari  m avjud.  Bunga 
tra n sp o rt  tu g u n lari  m isol  b o ‘la  oladi.  Y irik  tra n sp o rt  m arkazi 
va  tu gu nlarid a  o ‘ziga  xos  oby ektlar  ( ta ’m irlash  zavodlari,  o m - 
bo rx on alar,  bevosita  tran sp o rt  bilan  b o g ‘liq  qu rilish   m a te ria l- 
lari  va  b o sh q a  san o at  korx on alari)  jo ylash ad i.  T ransport 
y o ‘llarining  um um iy   uzunligi  (dengiz  trassasisiz)-35  m illion 
km.  Passajir  tashishda  avtom obil  transporti,  ja h o n   yukini 
tashishda  dengiz  transporti  hal  qiluvchi  rol  o ‘ynaydi,  M D H  
respublikalari,  Rossiya,  U k raina,  Q ozoghston,  Belorussiyada 
passajirlarning  asosiy  qismi  tem ir  y o ‘l  tran sp ortida,  A Q SH   va 
G ‘arbiy  Y evropaning  q ato r  davlatlarida  esa  avtom obilda, 
X itoyda  ichki  suv  transp ortida  tashiladi.  T em ir  y o ‘llarning 
dunyodagi  u m um iy  uzunligi  1  m illion  km .ga  teng  b o ‘lib, 
k o ‘pgina  davlatlarda  u ning  uzunligi  qisqarib  borayotganligi 
kuzatiladi.  N atijada, 
tem ir  y o id a   um um iy  yuk  tashish 
kam aym oqda.

Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish