Мавзу: рақобат ва бозор тузилиши

 

 

 

 

---

 

5 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Raqobatchilik muhiti - bu raqobat uzluksiz va cheklanmagan holda borishi 

uchun kerakli shart- sharoitlar mavjudligidir. Bunday muhit mukammal 

bozorga hos bo'ladi. 

 

ASOSIY BELGILAR 

Hususiy 

mulk 

erkinligini 

mavjudligi. 

 

Iqtisodiy 

tanlov 

erkinligini 

bo'lishi 

 

 

Narhlarning 

erkin 

shakllanishi 

 

 

Iqtisodiy 

bellashuv 

usullarini 

erkin tanlab 

olish 

imkoniyatini 

borligi 

 

---

 

6 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

Raqobat usullari 

G’irrom raqobat 

Halol raqobat 

Narxni oshirish 

Narxni tushurish 

Narx vositasida raqobatlashuv 

Xizmat ko’rsatuvchi tizimdan 

mahrum etish 

Sanoat josusligi 

Sifat bilan raqobatlashuv 

Qo’shimcha servis xizmati bilan 

raqobatlashuv 

Reketdan foydalanish 

Diversiya uyushtirish 

Mahsulot obro'sini tushirish 

uchun ommaviy ahborot 

vositalaridan foydalanish 

Reklama vositasida raqobatlashuv 

---

 

7 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nomukammal raqobat - bu 

monopoliyalar bozorida  ozchilikdan 

iborat sotuvchilar va haridorlarning 

cheklangan tarizda va hilma-hil usul-lar 

bilan yuz beradigan raqobatidir. 

 

Mukammal raqobat - bu erkin 

bozordagi kupchilikdan iborat so-

tuvchilar va haridorlarning har bi-ri 

cheklanmagan holda bozor qonun-

qoidalariga binoan va bir hil usul bilan 

olib boriladigan raqobat. 

 

ERKINraqobat

-da  haridor- 

lar ham sotuv 

-ilar ham ko'p- 

chilik bo'lib,  

erkin faoliyat 

yuritadilar to 

varlar bir tur 

da va haridor- 

lar uchun kura 

shadilar 

 

MONOPOLISTIK 

raqobatda kup so-

nli, lekin uncha yirik 

bo'lmagan, aynan bir 

hil bo'l-sada 

o'hshash tovar-arni 

taklif qiladilar 

firma-lar raqobatla-

shadilar. 

 

 

OLIGOPOLISTIK 

raqobatida ozchi-lik 

lekin yirik firmalar 

qatna-shadilar va 

ular muayyan turdagi  

mahsulot ishlab 

chiqarishni o'z 

qullarida ushlab 

turadilar.  

 

SOF  

MONOPLIYA 

raqobatida 

ishlab chiqar-ish va 

tovar ta-klifini 

yagona, ya'ni hech 

bir raqibi yo'q ko-

mpaniya qo'lida 

bo'lishini bil-diradi. 

 

 

MONOPSONI

YA  sharoitida 

mu-ayyan tovar  

va hizmatlar 

bozo-rida 

yagona har-idor  

bo'lib, ku-rash 

haridor-larga ega 

bo'lish ustida 

bo'ladi. 

 

 

              

RAQOBAT TURLARI 

---

 

8 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAQOBAT SHAKLLARI 

Tarmoq

 ichidagi raqobat deganda bir tarmoqqa kiradigan 

firmalar o'rtasidagi  tovarlar ishlab chiqarish va sotishning qulay 

sharoitlari va yahshi foyda olish tushuniladi. 

 

Tarmoqlararo raqobat

 - turi tarmoqdagi firmalarning 

yuqori foydaga ega bo'lishi maqsadidagi kurashi. 

 

Raqobat ishtirokchilari raqobatda qolib chiqish maqsadida raqobatga shay turishadi. Buning 

uchun ular o'z raqiblarini nima ishlab chiqarish, qanday, qancha va qay vaqitda ishlab 

chiqarishlarini bilishlari va unga qarshi chora kurishlari lozim. Bu esa o'z navbati bilan 

raqobat 

strategiyasi

 deyiladi. 

 

---

 

9 

   

 

 

 

 

 

 

 

                                                                  Asosiy belgilari 

 

 

Muayyan 

tovarning 

 

 

 

Firmaning 

raqobatdoshligi 

Milliy 

iqtisodiyotning                                                                                                                  

raqobatdoshligi                                                                                           raqobatdoshligi 

 

                                

 

 

 

 

 

 

 

 

Raqobatbardoshlik 

- bu raqobatda chidamli bo'lish,unda qolib 

kelish qobiliyatiga ega bo'lishdir. 

 

Raqobatbardosh tovar - bu o'z sifati, narhi va sotilish shart-sharoitiga 

binoan haridorlarga ma'qul bo'lganidan bozor ko'taradigan tovardir. 

 

 

 

---

 

10 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bozor raqobati tarixi 

   4 bosqichdan o’tadi. 

 Birinchi bosqich - bu natural ho'jalikdan bozor iqtisodiyotining dastlabki shakillariga o'tish bo'lib, bu 

davirda raqobat mayda tovar ishlab chiqaruvchilar o'rtasida boradi. Bu bos?ichda raqobat mahalliy 

bozorlar doirasida bo'lib, raqobatda asosan bir turdagi tovar ishlab chiqaruvchilar qatnashadilar. 

 

 

Ikkinchi bosqich -  bu kapitalistik erkin raqobat bosqichi bo'lib, tovar ho'jaligini ommaviy tus olishi bilan, mayda tovar 

ishlab chiqarish o'rniga yirik mashinalashgan va yollangan mehnatga tayangan tovar ishlab chiqarishning kelishi bilan 

harakterlanadi. Raqobat erkin , hech qanday cheklashlarsiz kurashga aylanadi va bu kurash mahalliy bozor doirasidan 

chiqib, milliy bozor miqyosida yuz beradi. Raqobat shiddatli boradi, uning ishtirokchilari ko'pchilikdan iborat bo'ladi. 

Raqobatda qolib chiqishning sharti yangi tehnikani joriy etib, mehnat unumdorligini o'stirish, yangi tovarlarni ishlab 

chiqarish bo'ladi. 

 

 

Uchinchi bosqich - bu monopol raqobat bosqichi bo'lib, u yakka hokimlikka intiluvchi yirik korhonalarning kurashidir. 

Raqobat iqtisodiy monopollashgan  va monopollashmagan sohalarda  alohida boradi, ammo bu sohalar o'rtasida ham 

kurash ketadi. Bu bosqichda monopol raqobat etakchi bo'lsada , erkin raqobat yo'qolib ketmaydi. Iqisodiyotda monopol 

raqobat sohasi va erkin raqobat sohalariga ajralish bo'ladi. 

 

To'rtinchi bosqich - yangicha erkin raqobat bosqichi bo'lib, u aralash iqtisodiyotga hosdir. Bu bosqichda raqobatchilar 

hoyat kup bo'lib, ular yirik koraoraciyalar, o'rta, mayda va o'ta mayda korhonalardan iborat. Raqobat doirasi o'ta 

kengayib, u ishlab chiqarishdan tashqari, hizmat kursatish sohasida ham faollashadi. Raqobat moliya bozoriga, sayohat 

biznesi, shou biznesi, sport biznesi,harbiy bizneslarni ham o'z domiga tortadi va hatto raqobatlashuv halqaro bozor  

doirasida ham yuz beradi. Bu bosqichda yangi tehnika-tehnalogiyani qo'llash, tovar tarkibini zudlik bilan yangilash, 

boshqarishni kampyuterlashtirish, eng malakali ishchi kuchiga ega bo'lish, marketing hizmati uyushtirish va 

informaciyadan foydalanish  kabilar raqobatda engib chiqish shartiga aylanadi. 

 

 

---

 

11 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Monopoliya so'zi yunoncha “моно”- bitta, “полис” - sotaman so'zlaridan 

tarkib topgan bo'lib,