O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti mashinasozlik fakulteti

 
3. Svetoforlarning ishoralari 
Svetoforlarda yashil, sariq, qizil va oq rangli yorug`lik ishoralari qo`llaniladi.  
Svetoforning ishoralari vazifasiga bog`liq ravishda doirasimon, yo`naltirgich, 
piyoda tasviri tushirilgan va X simon ko`rinishida bo`lishi mumkin. 
Doira shaklidagi ishorali svetoforlarda yashil doirali ishoralar bilan bir satxda 
joylashgan  yashil  yo`naltirgich  ko`rinishidagi  ishorali  bitta  yoki  ikkita  qo`shimcha 
tarmoq bo`lishi mumkin. 
Transport  vositalarining  chorraha  bo`ylab  navbatma–navbat  harakatlanib 
o`tishlarini  tartibga  soluvchi  svetofor  ikki  yoki  uch  navbatli  bo`lishi  mumkin. 
Serqatnov  yo`llarning  chorrahalarida  transport  vositalarining  harakatlanib 
o`tishlari  uch  navbatga  bo`lingan  bo`lsa,  uchinchi  navbatdagi  harakatlanish 
qo`shimcha tarmoq (8.2-rasm) orqali tartibga solinadi (amalga oshiriladi).  
Qo`shimcha  tarmoqdagi  ishora  o`chirilgan  bo`lsa,  shu  tarmoq  tartibga 
soladigan yo`nalishda harakatlanish taqiqlanganligini bildiradi. 
Svetoforning doirali ishoralari quyidagi ma`nolarni bildiradi: 
- Tik svetoforning eng pastida, yotiq svetoforning o`ng chekkasida joylashgan 
yashil  ishora  harakatlanishga  ruhsat  beradi;  miltillovchi  yashil  ishora  ham 
harakatlanishga ruhsat berib, bu belgilangan ruxsat vaqti tugayotgani va tez orada 
(3-4 soniyadan so`ng) taqiqlovchi yoritgich yonishi xaqida ishora beradi. 
-  Yashil  yoritgich  o`chishiga  qancha  soniya  qolganligini  haydovchilarga 
yetkazish  uchun  raqamli  tablo  qo`llanilishi  mumkin.  Tablo  10  soniyadan 
(10,9,8,…3,2,1) kam qolgan vaqtlarni ko`rsatadi. 

---

 
66 
Svetoforning qizil chirog`idan keyin yongan sariq chiroqda chorrahaga kirib 
kelish  taqiqlanadi  (sariq  chiroq  harakatni  taqiqlaydi),  lekin  svetoforning  yashil 
(harakatga  ruxsat  beruvchi)  yoritgichi  yonib  turganida  chorrahaga  (to`xtash 
chizig`iga) juda yaqin kelib qolib, sariq chiroq yonganida keskin tormoz bermasdan 
to`xtashga  ulgura  olmaydigan  transport  vositasi  haydovchilariga  harakatni  davom 
ettirishga ruxsat etiladi. 
- Miltillovchi sariq ishora harakatlanishga ruxsat beradi. U transport oqimi 
siyrak  bo`lib,  ularni  navbat  bilan  harakatlanib  o`tishlarini  tartibga  solishga  hojat 
bo`lmagan,  lekin  ba`zi  bir  sabablarga  ko`ra  xavfli  bo`lgan  chorrahalarda 
qo`llaniladi. 
-  Ustma-ust  joylashib,  navbat  bilan  miltillovchi  ikkita  sariq  yoritgich 
harakati  doimiy  bo`lmagan,  vaqti-vaqti  bilan  paydo  bo`ladigan  piyodalarning 
harakati tartibga solinmagan o`tish joylari borligi xaqida ogohlantiradi. 
-  Navbatma-navbat  miltillovchi  ikkita  qizil  ishorali  svetofor  temir  yo`l 
kesishmalari  va  sol  kechuvchi  oldida  o`rnatilib,  harakatlanishni  taqiqlaydi  (8.6-
rasm).  Bu  svetoforlarning  navbat  bilan  yonishi  haydovchining  diqqatini  o`ziga  jalb 
qilib, tezroq cora qabul qilishi uchun mo`ljallangan. 
Svetoforning  qizil,  sariq  va  yashil  chiroqlariga  tushirilgan  qora  tasvirli 
yo`naltirgichlar  bu  ishoralarning  ma`nosini  o`zgartirmaydi,  balki  u  svetoforning 
yashil  chirog`i  yonganida  ruxsat  etilgan  harakat  yo`nalishini  ko`rsatadi.  Bu 
svetoforlar  harakatlanishi  ko`p  yo`nalishli  chorrahalarda  har  bir  yo`nalish  uchun 
alohida qo`llanilishi mumkin (8.7-8.8-rasmlar). 
Davlat na`munasi (GOST 25695-91) ga asosan ko`zlari ojiz piyodalar o`tish 
joylarida svetofor ishoralariga qo`shimcha ravishda tovush chiqaruvchi moslamalar 
o`rnatilishi mumkin. 
Agar  tegishli  yo`l  belgisi  bilan  taqiqlanmagan  bo`lsa,  chapga  burilishga 
ruxsat  beruvchi  yo`naltirgich  qayrilib  olishga  ham  ruhsat  beradi.  Qo`shimcha 
tarmoqdagi yashil yo`naltirgich ham xuddi shu ma`noni bildiradi. 
Svetoforning  yashil  chirog`i  sathida  joylashgan  qo`shimcha  tarmoqdagi 
yashil  yo`naltirgich  svetoforning  qizil  yoritgichi  bilan  yonsa,  boshqa  yo`ldagi 

---

 
67 
transport  vositalariga  yo`l  berib  ko`rsatilgan  yo`nalishda  harakatlanishga  ruhsat 
beradi. 
Agar  qo`shimcha  tarmoqdagi  yashil  yo`naltirgich  svetoforning  yashil 
yoritgichi  bilan  yonsa,  boshqa  yo`ldagi  harakatlanish  taqiqlangani  tufayli 
ko`rsatilgan yo`nalishda to`xtamasdan harakatlanib o`tishga ruxsat beradi. 
Agar 
svetoforning 
asosiy 
yashil 
ishorasiga 
qora 
yo`naltirgich 
(yo`naltirgichlar)  shakli  tushirilgan  bo`lsa,  u  haydovchilarga  svetoforning 
qo`shimcha  tarmog`i  borligini  ma`lum  qiladi  va  shu  asosiy  tarmoqdagi 
yo`naltirgichlar yo`nalishlarida harakatlanishga ruhsat berilganligini ko`rsatadi.  
Sutkaning qorong`i vaqtida (yetarli ko`rinmaslik sharoitlarida) haydovchiga 
svetoforning  qo`shimcha  tarmog`i  ko`rinmay  qolib,  asosiy  yashil  chiroqda  burilib 
yoki  qayrilib  hato  qilmasliklari  uchun  ushbu  kontur  chiziqli  strelka  asosiy  ya`shil 
chroqqa tushiriladi (8.9-rasm). 
Agar  svetofor  ishorasi  piyoda  tasviri  ko`rinishida  bo`lsa,  u  faqat 
piyodalarning  harakatiga  ta`sir  ko`rsatadi.  Bunda  yashil  ishora  piyodalarning 
harakatlanishiga ruhsat beradi, qizil ishora esa taqiqlaydi. 
Qatnov  qismining  harakat  yo`nalishi  qarama-qarshi  tomonga  o`zgarishi 
mumkin bo`lgan bo`laklarida transport vositalarining harakatini tartibga solish uchun 
X simon qizil ishorali va pastga yo`nalgan yo`naltirgich ko`rinishidagi yashil ishorali 
reversiv  svetoforlar  qo`llaniladi  (8.12-rasm).  Bu  ishoralar  qaysi  bo`lak  ustiga 
o`rnatilgan bo`lsa, unda harakatlanishni taqiqlaydi yoki ruhsat beradi. 
Ikki  tomonli  1.9  chizig`i  bilan  belgilangan  bo`lak  ustiga  o`rnatilgan, 
ishoralari o`chirilgan reversiv svetofor shu bo`lakka kirishni taqiqlaydi. 
Yo`lning  o`tkazish  qobiliyatini  oshirib,  transport  vositalaridan  unumli 
foydalanish  uchun  o`rta  bo`lak  (bo`laklar)  transport  oqimi  jadalligiga  qarab 
yo`nalishlarini  o`zgartirishlari  mumkin.  Bunday  harakat  reversiv  harakat  deb 
ataladi.   
Davlat  na`munasi  (GOST  25695-91)  da  reversiv  svetoforning  asosiy 
ishoralariga  qo`shimcha  45(gradus)  li  burchak  ostidagi  sariq  yo`naltirgich  ko`zda 
tutilgan. Bu yo`naltirgich yonganida haydovchilar reversiv bo`lakni tark etib chiqib 
ketishlari kerak. 

---

 
68 
Yashil  yo`naltirgich  yonganida  bir  yo`nalishda  harakatlanayotgan 
haydovchilar  bo`laklarni  ajratuvchi  reversiv  chiziqni  istalgan  tarafdan  kesib 
o`tishlari mumkin.   
Tramvaylarning,  shuningdek,  yo`lning  maxsus  ajratilgan  bo`lagida 
harakatlanadigan  belgilangan 
yo`nalishli 
boshqa 
transport 
vositalarining 
chorrahadan  harakatlanib  o`tishlarini  tartibga  solish  uchun  “T”  harfi  ko`rinishida 
joylashgan  to`rtta  doirasimon  (oq-oydin)  rangli  ishorali  svetoforlar  qo`llanilishi 
mumkin. 
Yuqorida  bir  yoki  bir  nechta  va  pastki  ishora  bir  vaqtning  o`zida  yonganda 
harakatlanishga ruxsat etiladi. Ulardan chapdagisi chapga, o`ngdagisi o`ng tomonga 
burilishga, o`rtadagisi  to`g`riga  yurishga ruxsat beradi.  Agar  faqat  yuqoridagi uchta 
ishora bir vaqtda yonsa, harakatlanish taqiqlanadi. 
Ushbu  svetofor  faqat  tramvay  va  yo`lning  maxsus  ajratilgan  bo`laklaridan 
harakatlanadigan  belgilangan  yo`nalishli  transport  vositalariga  tegishli  bo`lsada, 
boshqa  haydovchilar  svetoforning  bir  vaqtda  harakatlanishi  ruxsati  yo`nalishidan 
qai`y nazar, tramvay haydovchisiga yo`l berishlari kerak.    
Temir  yo`l  kesishmalarida  o`rnatilgan  doirasimon  oq  rangli  miltillovchi 
ishora  transport  vositalarining kesishma  orqali harakatlanishiga  ruxsat  beradi  (8.16-
rasm). 
Temir  yo`l  kesishmasi  oldida  o`rnatilgan  ushbu  svetoforning  oq  miltillovchi 
chirog`i mazmun jihatdan oddiy svetoforning yashil chirog`i bilan teng. 
Ko`rinish  chegarasida  yaqinlashib  kelayotgan  poezd  (lokomotiv,  drezina) 
bo`lmasa,  o`chirilgan  miltillovchi  oq  va  qizil  ishoralarda  ham  harakatlanishga 
ruxsat beriladi.