Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr

 
3-Mavzu. Ifodalar va operatorlar 
Reja 
1.   
Kirish
 

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
50 
 
2.   
Arifmetik ifodalar
 
3. 
Qo‘shimcha yuklangan operatorlar
 
4. 
Tiplarni o‘zgartirish
 
Sarlavha ko‘rsatib turganidek, ushbu mavzuning mavzusi ifodalar va tayinlash 
buyruqlari  hisoblanadi.  Ifodalar  operatorlarining  baholash  tartibini  aniqlash 
semantik  qoidalari  birinchi  muhokama  qilinadi.  Bundan  keyin  esa  operandlarning 
ketma-ketligini  baholash  jarayoni  bilan  mumkin  bo‘lgan  muammoni  tushuntirish 
mumkin  bo‘ladi  (bunda    funksiyalar  vazifalari  yon  ta’siri  bo‘lishi  mumkin). 
Qo‘shimcha    o‘rnatilgan  operatorlari    (Overloaded  operators),  ham  oldindan 
belgilagan  ham  foydalanuvchi    belgilagan,  keyin  dasturlardagi    ifodalarga  o‘z  ta’siri 
bilan  birga,  muhokama  qilinadi.  Keyingi,  aralash-rejimi  ifodalar  tasvirlangan  va 
baholanadi.  Relatsion  va  mantiqiy  ifodalar    jarayoni,  shu  jumladan,  qisqatutashuv-
baholash  muhokama  qilinadi.  Belgili  satr  holat-mosligi  (pattern  matching)  oldingi 
mavzuda ham belgi satrlari ustida materiallarning bir qismi yoritilgan, shuning uchun 
ular bu mavzuda zikr qilinmaydi. 
Kirish 
Ifodalar—dasturiy  tildagi    hisoblarni    ko‘rsatishni  asosiy  vositasidir.  Dasturchi 
uchun,  ishlatilayotgan  tilning  ham  sintaksisini  va    semantik  ifodalarni  tushunish  
muhim.  Ifodalar  sintaksisini  tasvirlab  berish  uchun  formal  mexanizm  (BNF)  avvalgi 
mavzuda  tanishtirilgan.    Ushbu  mavzuda  ifodalarning  semantikligi  muhokama 
qilinadi. 
Ifodalarni  baholanishini  tushunish  uchun,  operator  va  operand    baholash 
tartibi  bilan  tanish  bo‘lishi  lozim.  Ifodalarning  operator  baholash  tartibi  tilining 
bog‘liqlik  va  birinchilik  qoidalari  bilan  boshqariladi  (aniqlanadi).  Bir  ifoda  qiymati 
ba’zan,  bunga  bog‘liq  bo‘lsa-da  ifodalarda  operand  tartibini  baholash  ko‘pincha  til 
loyihalar  tomonidan  berilmaydi(unstated).  Bu  amalga    oshiruvchilarga  dasturlari 
tartibni  tanlash  imkoniyati  olib  keladi,  qaysiki  turli  dasturlarda  turli  natijalar  ishlab 
chiqarishga  sabab  bo‘ladi.  Ifodalardagi  boshqa  semantik  masalalar:  turni  mos 
tushmasligi.  
Imperativ  dasturlash  tillarining  mohiyati  tayinlash  ifodalarining  dominant 
o‘rnidir. Bu buyruqlarning maqsadi dasturning o‘zgaruvchilar qiymatlari yoki holatini 
o‘zgarish  yon  ta’siriga  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Shunday  qilib,  barcha  imperativ 
tillarning ajralmas qismi dastur ijro paytida o‘zgaradigan o‘zgaruvchi tushunchasidir.  

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
51 
 
Funksional  tillar,  funksiya  parametrlari  kabi,  har  xil  turdagi  o‘zgaruvchilar 
foydalanadi.  Bu  tillarda  ham  nomlarini    qiymatlarga  bog‘laydigan  deklaratsiya 
bayonotlar bor. Bu deklaratsiyalar tayinlash buyruqlariga o‘xshash, ammo yon ta’siri 
yo‘q.