Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Birinchisi, yer huquqi 
O‘zbekiston huquq 
tizimining mustaqil 
huquq tarmog‘idir. Yer 
huquqida xar bir huquq 
tarmog‘i uchun zarur 
bo‘lgan belgilar 
mavjuddir, ya’ni a) u o‘z 
maxsus predmetiga ega: 
b) u o‘z maxsus huquqiy 
tartibga solish uslubiga 
ega; v) davlat shu 
soxadagi ijtimoiy 
munosabatlarni alohida 
tartibga solib turadi; g) u 
alohida guruxlangan 
huquqiy- normativ 
aktlar majmuasiga ega 
Ikkinchisi, yer huquqi 
O‘zbekiston huquq 
fanining bir soxasidir. 
Shu o‘rinda unga fanga 
tegishli bo‘lgan barcha 
xususiyatlar tegishli 
bo‘ladi. Ushbu fandagi 
ilmiy-nazariy 
tushunchalar, qarashlar, 
muammolar va uni 
rivojlantirish masalalari 
bu fanning moxiyatini 
tashkil etadi. 
 
Uchinchisi, yer huquqi 
maxsus o‘quv kursidir. 
Uning o‘quv kursi 
sifatidagi xajmi, 
mazmuni va 
maqsadlari xar xil 
darajadagi o‘quv 
muassasalari uchun xar 
xil bo‘lishi
 
mumkin.
  
 

---

15 
 
 
solish doirasiga qisqa qilib aytganda yer tufayli vujudga keladigan yerkin ijtimoiy 
munosabatlar  kiradi.  Yer  tufayli  vujudga  kelgan  ham  ma  ijtimoiy  munosabatlar 
ham    yer  huquqining  predmetini  tashkil  etavermaydi.  Ularga  yerga  nisbatan 
mulkchilik,  undan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 
munosabatlar  kiradi.  Bu  munosabatlar  qisqacha  holda  yer  munosabatlari  deb 
ataladi. 
Yer  munosabatlarining  doirasi  juda  keng  bo‘lib,  faqatgina  yer  huquqi 
normalari  bilan  tartibga  solinmaydi.  Yer  huquqi  normalarini  ma’muriy 
huquqbo‘zarlik  tarzida  bo‘zganlik  uchun  ma’muriy  javobgarlik  choralarining 
qo‘llanilishi  ma’muriy  huquq  normalari  bilan  tartibga  solinadi.  Qishloq  xo‘jalik 
kooperativlari  (shirkat  xo‘jaliklari),  fermer  va  dehqon    xo‘jaliklarining  yerdan 
foydalanish huquqi birgina yer huquqi normalari bilan tartibga solinmasdan, balki 
agrar huquq normalari bilan ham  tartibga solinadi. 
Shunday  qilib,  yer  huquqi  munosabatlari  agrar,  xo‘jalik,  fuqarolik, 
ma’muriy,  moliya  va  boshqa  huquqlar  bilan  ham    tartibga  solinadi.  Yer  huquqi 
munosabatlarini  boshqa  huquq  normalari  bilan  tartibga  solinganda  o‘z  tabiati  va 
xususiyatini  yo‘qotmaydi.  Yer  munosabatlari  ob’ekt  hisoblangan  yerda  xo‘jalik 
yuritish va ishlab chiqarish jarayonini qamrab olmaydi.  
Yer  huquqining  va  yer  to‘g‘risidagi  qonun  hujjatlarining  asosiy  vazifalari 
Yer  kodeksining  1-moddasida  ko‘rsatilganidek,  xozirgi  va  kelajak  avlodlarning 
manfaatlarini  ko‘zlab  yerdan  ilmiy  asoslangan  tarzda,  oqilona  foydalanish  va  uni 
muhofaza  qilishni,  tuproq  unumdorligini  tiklash  va  oshirishni,  tabiiy  muxitni 
asrash  va  yaxshilashni,  xo‘jalik  yuritishning  barcha  shakllarini  teng  huquqlilik 
asosida rivojlantirish uchun sharoit yaratishni, yuridik va jismoniy shaxslarning yer 
uchastkalariga  bo‘lgan  huquqlarini  himoya  qilishni  ta’minlash  maqsadida  yer 
munosabatlarini  tartibga  solishdan,  shuningdek  bu  soxada  qonuniylikni 
mustaxkamlashdan iborat. 
Yer  munosabatlarining ob’ekti sifatida davlat yer fondi va yer uchastkalari 
xizmat  qiladi.  Bunda  yer  oddiy  tabiat  ob’ekti  yoki  uning  bir  qismi  sifatida  emas, 

---

16 
 
 
balki  odamlar  tomonidan  uning  foydali  xislatlaridan  yoxud  maxsulotlaridan 
foydalanish maqsadlarida ishlab chiqarish jarayoniga tortilgan iqtisodiy kategoriya, 
deb qaralishi kerak. Foydalanishga yoki boshqacha tarzda iqtisodiy mexanizmlarga 
tortilmagan  yer,  agar  davlat  yurisdiksiyasida  bo‘lsa,  uning  hududi  bo‘lib 
qolavyeradi.  Yer  O‘zbekistonda  davlat  mulk  huquqining  ob’ekti  bo‘lib 
hisoblansada, ayrim xollarda pul qiymatiga ega bo‘lgan tovar sifatida ham qaralishi 
mumkin. Yer qonunchiligida yerning ayrim uchastkalari sotilishi, ijaraga berilishi, 
meros qilib qoldirilishi va garovga qo‘yilishi aks ettirilgan. 
Yer  huquqi  tartibga  soladigan  yer  munosabatlarining  doirasini  ham    shartli 
ravishda  aniqlash  mumkin.  Bu  yer  huquqi  predmetiga  yer  bilan  bog‘liq  hamma 
munosabatlar kiravyermasligini anglash uchun kerak. Yer huquqi yer bilan bog‘liq, 
lekin iqtisodiy tavsifga ega bo‘lmagan, ya’ni foydalanish va muhofazaga aloqador 
bo‘lmagan  munosabatlarni  tartibga  solmaydi.  Masalan,  yer  ma’muriy-hududiy 
boshqaruv  munosabatlarida  ob’ekt  sifatida  xizmat  qilayotgan  bo‘lsada,  bunda  u 
davlat  xokimiyatining  ta’sir  doirasi  sifatida  qaralib,  bu  soxadagi  munosabatlar 
davlat yoki ma’muriy huquq normalari bilan tartibga solinadi. 
Demak,  yer  huquqining  predmeti  deb,  yer  huquqi  vazifalariga  javob 
beradigan,  bevosita  yerga  nisbatan  mulkchilik,  undan  foydalanish,  va  muhofaza 
qilish  borasida  vujudga  keladigan  ijtimoiy  munosabatlarga  (yer  munosabatlariga) 
aytiladi. 
Yer  huquqining  yerga  oid  munosabatlarni  tartibga  solishga  qaratilgan  
quyidagi usullari mavjud: