QIZILUNGACH
Qizilo’ngach epiteliy qavati oldingi ichak entodermasida joy-lashgan prexordal plastinkadan,
boshqa qavatlarn esa atrofdagimezenximadan paydo bo’la-
d
i Takomillashish jarayo-nida
epitelial qavat bir necha marta o’zgaradi. Dast-avval, embriogenezning 4-haftasigacha,
qizilo’ngach epiteliysi bir qavatli tcilindrsimon epiteliydan iborat bo’lib, so’ng ikki qavatliga
aylanadi. SHu vaqtdan boshlab epiteliy qatlami o’sib ketadi va qizilo’ngach teshigini ber-kitib
qo’yadi. Keyinchalik, epiteliy emirilib, yana nay-ning ichi ochiladi. Homila hayotining 3-oyida
qizil" o’ngach ko’p qatorli hilpil-lovchi epiteliy bilan qop-langan. 13-haftadan bosh-lab
hilpillovchi hujaira-lar tcitoplazmasida gliko-gen bo’lgan pufaksimon hu-jayralarga anlanadi. Bu
hujayralar yassilanib ko’p qavatli yassi epiteliyni hosil qiladi. Hilpillovchi epiteliy qoldiqlarini yan-
gi tug’ilgan bolalarda ko’-rish mumkin. Qatta yoshda bunday epiteliyni shilliq bez chiqaruv
naylaridagina uchratish mumkin.
Bir xil epiteliyning boshqasiga aylanish sabab-lari aniq emas. Ko’p qavat-li yassi epiteliyning sha-
kllanishida qizilo’ngach-ning faoliyati (funktciyasi) muhim rol’ o’ynasa kerak. CHunki ko’p
z^avatli yassi epiteliy dag’al ovqat luqmalari o’tayotganda qizil-o’ngach devorini
shikastlanishdan saqlaydi.
Qizilo’ngach bezlari embriogenezning 3- oyida, mushak qavati 2- oyida takomillashadi.
Tuzilishi. Qizilo’ngachning devori 4 qavatdan tuzilgan (198-rasm):
1. SHilliq parda - tunica mucosa.
2. SHilliq osti pardasi - tunica submucosa.
3. Mushak parda - tunica musculans.
4. Alventitcial parda - tunica adventitia.
SHilliq va shilliq osti pardalar bir necha (7-10) bo’ylama ketgan burmalar hosil qiladi. Burmalar
ovqat yutilayotganda yoziladi.
SHillik, parda epiteliydan, xususiy va muskul plastinkala-ridan iborat. Epiteliy ko’p qavatli yassi
muguzlanmaydigan epi-teliy bo’lib, qalinligi 200 mkm ga teng 20-25 qavat hujayra
qatlamlaridan iborat. Eng yuqori qatlamlaridagi yassi hujay-ralarda muguzlanish alomatlari
bo’ladi. Epiteliy qatlamining bazal hujayralarida mitoz bo’linishlarni uchratish mumkin. Ho-sil
bo’lgan yosh hujayralar etilib yuqoriga suriladi, yuza hujay-ralar, esa ketma-ket tushib turadi.
SHu tarzda fiziologik rege-keratciya yuz beradi. Epiteliy aniq ko’rinadigan bazal membrana-da
yotadi. Uning ostida xususiy plastinka joylashgan. Xususiy plastinka siyrak tolali shakllanmagan
biriktiruvchi to’qima-dan iborat. Xususiy qavat epiteliyga botib kirib so’rg’ichlar hosil qiladi.
Biriktiruvchi to’qimada elastik va kollagen to-lalar mo’l bo’ladi. Bu erda biriktiruvchi to’qimaning
hamma kom-ponentlari mavjud bo’lib, juda ko’p limfotcitlar uchraydi. Ko’-pincha bu limfotcitlar
diffuz joylashsa, ba’zan ular limfoid follikul hosil qilishi mumkin.
SHilliq pardaning xususiy plastinkasida qizilo’ngachning kar-dial bezlari joylashadi. Ular to’da-
to’da bo’lib 2 gruppani tash-kil qiladi. YUqori gruppa kardial bezlar hiqildoqning uzuksi-mon
tog’ayi va kekirdakning 5- halqasi sohasida, pastki to’dasi esa quyi qismida - qizilo’ngachning
me’daga o’tish erida yotadi. Bu bezlar me’daning kardial bezlariga o’xshash tuzilgan. Bez-larning
oxirgi bo’limlari shilliq ishlab chiqaruvchi tcilindrsi-mon yoki kubsimon hujayralardan iborat
bo’lib, ba’zan ular orasida pariegal hujayralar ham uchraydi. Bez naylari epite-liy yuzasiga
ochiladi. Qizilo’ngachning kardial bezlari ko’p miq-dorda endokrin hujayralar tutadi, ular asosan
bezning oxirgi bo’limlarida, qisman chiqaruv naylarida joylashgan. Bu hujay-ralar me’da-ichak
nayining EC, ECL va boshqa hujayralariga o’xshaydi. Qizilo’ngachning kardial bezlarining tuzilishi,
joy-lashishi va funktciyasini bilish shifokorlar uchun muhim aha-miyatga ega, chunki ular
joylashgan erda ko’pincha qizilo’ngachning ikkilamchi bo’shliqlari, kistalari, yaralari va o’smalari
hosil bo’ladi. SHilliq pardaning mushak plastinkasi elastik tolalar turi bilan o’ralgan silliq mushak
hujayralaridan tuzilgan. Ular bo’ylama joylashadi va quyi tomonga ko’payib borib, qi-
zilo’ngachning me’daga o’tadigan erida qalinligi 200-400 mkm ga etadi. SHu mushakning
qisqarishi natijasida ovqat luqmalari-ning o’tishi engillashadi.
