Microsoft Word jahon dinlari услубий doc

Тripitaka uch qismga (pitakka) bo’linadi va quyidagilardan iborat: 

-  “Vinaya pitaka” beshta kitobdan tuzilgan bo’lib, unda sangalarni tashkil etish 

prinsiplari, jamoaga yangi a’zolarni qabul qilish tartibi, rohiblarning turmushi 

va dindorlar bilan munosabatlari tartibga solingan; 

-  “Sutta pitaka” (sutralar savati) hajmi bo’yicha eng katta qism bo’lib, diniy  

ta’limot masalalariga bag’ishlangan. Budda va uning shogirtlariga tegishli 

hikoyalar, pamd-nasihatlar, afsonalar to’plamidan iborat poemalar va ularga 

berilgan 

sharhlardan tuzilgan; 

                                           

9

 Низомиддинов Н.Ғ. Жанубиғшарқий Осиё диний-фалсафий таълимотлари ва ислом. Т., 2006, 66-бет 

10

 Кочетков А.Н. Буддизм. М., 1976 -  С. 93. 

11

 Қуръони карим. Т., 1992, 198-бет. 

 

Tripitaka 

Vinayapitaka

Sutta pitaka

Abxidhammapit

aka 

(Dxarma savati) 

---

 

34

•  “Abxidxamma pitaka” (dxarma savati) yettita kitobdan iborat bo’lib, unda diniy-

falsafiy va ahlokiy muammolar bayon qilingan. U Budda vahiylari    sifatida talqin 

qilingan. Lekin u dastlabki ikki qismga nisbatan ancha  keyin yaratilgan va ayrim 

buddaviylik mazhzblarida muqaddas bitik  sifatida tan olinmagan. 

Buddaviylik Hindistonda vujudga kelgan va u yerda zafarli yurish davridan o’tib, 

butun Hindistonga yoyilgan. Lekin u diniy ta’limotlar o’rtasilagi kurashda xinduizm 

bilan raqobat qila olmagan. Natijada buddaviylik Hindistondan siqib chiqarilgan. Buning 

sababi quyidagilardan iborat: 

1.  Buddaviylik jamiyatning kastalarga bo’linishini inkor etadi. 

Hindistonda odamlar qadimdan tabaqalarga bo’linib yashagan. Har bir kasta 

o’zining an’analari va tasavvurlariga ega ijtimoiy guruh bo’lishi bilan birga, o’zining 

betakror madaniy qadriyatlarini yaratgan. Shuning uchun kastalarga bo’linish 

buddaviylik davrida ham saqlanib qolgan. Kasta tuzumiga asoslangan hind jamiyati 

buddaviylik yoki hinduiylikni tanlashga to’g’ri kelganda aholi jamiyatning 

kastalarga bo’linishini ilohiylashtiradigan hinduiylikni afzal ko’rgan; 

2.  Buddaviylik ta’limoti hind xalqi mentalitetiga ham mos kelmagan. 

Тabiatiga ko’ra, doimo umid va ishonch bilan yashaydigan, ehtirosli, quvnoq xalq 

tushkun g’oyalar ustuvorlik qiluvchi buddaviylikdan asta-sekinlik bilan voz kechgan; 

3.  Ma’lumki, buddaviylikda kuch ishlatmaslik g’oyasi tirik jonzodlarga zulm 

qilish va ularni o’ldirishni taqiqlaydi. Bu esa asosiy ishlab chiqaruvchi kuch 

bo’lgan dehqonlarning jamiyatdagi mavqei pasayishiga olib kelgan. Chunki 

dexqonchilikda chorva mollarining kuchidan keng foydalanilishi sababli, ular odatda 

og’ir mehnatdan nobud bo’lavergan. 

Yuqorida qayd etilgan va boshqa sabablar ta’sirida buddaviylik uzoq davom etadigan 

siyosiy kurash va xarbiy to’qnashuvlarsiz, tinch yul bilan o’z o’rnini hinduiylikka 

bo’shatib bergan. Hinduiylikning siquvi natijasida miloddan avvalgi IV—P1 asrlarda 

dastlab u Osiyo qitasining janubi va janubi-sharqiga, milodiy I asrdan boshlab shimoli, 

shimoli-g’arbi va shimoli-sharqiga yoyilgan. 

 

Тalabalarga buddaviylik dinining oqimlari haqida ma’lumot berar ekanmiz, avvalo 

buddaviylikdagi bo’linishning ob’ektiv sabablarini ko’rsatib o’tmog’imiz darkor.  

1.  Hinayana oqimi ( sanskritda hinayana – kichik arava) halos bo’lishning 

tor yo’li bo’lib, bunda dindor dunyoviy hayotdan voz kechadi va rohiblikni 

qabul qiladi. Rohiblar nirvanaga erishishning individual yo’lidan borib,