Gistologiya va embriologiya

Morfologik klassifikatsiya 

 

Morfologik klassifikatsiyada epiteliy to’qimasi hujayralarining shakli, tuzilishi va qavatlar 

hosil  qilishi  asos  qilib  olingan.  Hozirgi  vaqtda  epiteliy  to’qima  hujayralarining  mikroskopik 

preparatlarini  o’rganishda  va  o’qishda  asosan  morfologik  klassi-fikatsiyadan  foydalanib 

kelinmoqda,  chunki  bu  klassifikatsiyada  epiteliyning  tuzilishiga  mos  barcha  xususiyatlar 

e’tiborga olingan bo’lib, bunda gistologik preparatlar oson ko’rinadi va o’rganiladi. Shu bilan 

birga to’qimaning morfofunksional tasviri yaxshi yoritib beriladi. 

Epiteliy  to’qimasi  yuqorida  aytib  o’tilganidek,  morfologik  tuzilishi  jihatidan  ikkita  katta 

guruhga: bir qavatli va ko’p qavatli epiteliyga bo’linadi. 

Bir  qavatli  epiteliy.  Bu  epiteliyda  barcha  hujay-ralarning  pastki  bazal  qismlari  bazal 

membrana bilan bevosita tutashgan bo’lib, bir qator joylashgan bir qavatli hujayralardan iborat 

epiteliyni tashkil qiladi. 

Organizmning  ayrim  joylarida  uchraydigan  bunday  epiteliy  hujayralari  orasida  bo’yi-

bo’yiga teng bir hujayrali bez hujayralari ham uchraydi. Bir qavatli epiteliy o’z navbatida yana 

ikki guruhga-bir qatorli va ko’p qatorliga bo’linadi. 

Bir qavatli bir qatorli epiteliy hujayrasi bazal membranaga tutashgan bo’lib, yuqorida erkin, 

ya’ni apikal qismi tashqi muhit bilan bog’liq bo’ladi. 

Bir qavatli ko’p qatorli epiteliyda ham hujay-ralarning bazal membranalari bilan tutashgan, 

lekin hujayralarining bo’yi har xil, ya’ni baland-past bo’ladi. 

Ko’p qavatli epiteliy. Bu epiteliy bir necha qavatli hujayralardan tashkil topgan bo’lib, bazal 

membrana bilan faqat eng birinchi qavat hujayralari orqali tutashib turadi, yuqori qavatdagilar 

esa  tutashmaydi.  Bu  epiteliy  bir  necha  xil  bo’lib,  tarkibidagi  qavatlilarni  tashkil  etuvchi 

hujayralar  kubsimon,  o’simtali  va  silindrsimon  bo’lishiga  qaramasdan,  to’qima  eng  ustki 

qavatini  qoplab  turuvchi  hujayralarning  shakliga  qarab  nomlanadi.  Ko’p  qavatli  epiteliy 

umurtqali  hayvonlarda  muguzlanadigan  va  muguzlanmaydigan  holda  uchraydi.  Epiteliy 

hujayralari  muguz  qavat,  ya’ni  tangacha  hosil  qilish  xususiyatiga  ega  bo’lib,  to’qimada  shu 

qatlam  hosil  bo’lsa,  unda  bunday  to’qima  ko’p  qavatli  muguzlanadigan  epiteliy  deyiladi. 

Muguzlanish xususiyatiga ega bo’lmaganlari muguzlanmaydigan epite-liy deyiladi.  

Epiteliy  to’qimasi  hujayralari  organizmning  ayrim  qismlarida  bir  necha  qavatlarni  tashkil 

etgan, buni ko’p qavatli epiteliy deb ham yuritiladi. Ko’p qavatli epiteliy bir necha qavatli bo’lib, 

shakli har xil hujayralardan tashkil topgan bo’lib, pastki qavatini tashkil etuvchi hujayralargina 

bazal  memb-rana  bilan  tutashgan  bo’ladi.  Yuqori  qavatdagi  hujayralar  esa  membrana  bilan 

tutashmaydi.