Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

OSI  yuqori  daraja  protokollari  foydalanuvchi  va  amaliy  dasturlar 
darajasiga mos keladi. Tarmoq aloqasi etalon modelining ifodalanish va 
amaliy darajasida qo„llaniladi. 
Quyidagi yuqori darajali protokollar keng tarqalgan: 
 xabarnomalarni almashish va so„rovlarni qayta yo„naltirish (SMB, 
NCP); 
 tarmoqlarni boshqarish (SNMP); tarmoq fayllar tizimlari (NFS); 
 masofaviy jarayonlarni chaqirish (RPC); 
 samaradorlikni oshiruvchi o„rta daraja TCP/IP (DNS, DNSP) 
 protokollaridan foydalanish; 
 kompyuter manbalariga masofaviy kirish (SLIP, PPP, Telnet); 
fayllarni uzatish (FTP); 
 gipermatnlarni uzatish (HTTP); 
 elektron pochta (SMTP, POP3, IMAP4); 
 elektron konferensiyalarni tashkil etish va yangiliklar tizimi 
(NNTP). 
NFS  (NetWork  File  System  –  tarmoq  fayl  tizimi)  protokoli  turli 
operatsion  tizimlar,  o„rta  daraja  protokollari  va  tarmoq  arxitekturasi 
uchun fayllar bilan ishlashning universal interfeysini taqdim etish uchun 
mo„ljallangan. 
RPC  (Remote  Procedure  Call  –  masofaviy  jarayonlarni  chaqirish 
xizmati)  protokoli  «mijoz-server»  tarmoq  uchun  dasturlararo  aloqani 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
20 
 
tashkillashtirish  uchun  mo„ljallangan  va  turli  kompyuter  tarmoqlarida 
amalga  oshirilgan  mijoz-jarayonlar  va  server-jarayonlar  o„rtasida 
aloqani ta‟minlaydi. 
DNS  (Domain  Name  System  –  domen  nomlar  tizimi)  protokoli 
belgili  ma‟noviy  nom  va  kompyuter  IP-manzili  o„rtasidagi  moslikni 
aniqlash uchun mo„ljallangan. 
DHCP  (Dynamic  Host  Configuration  Protocol  –  kompyuterlar 
dinamik  konfiguratsiyasi  protokoli)  protokoli  tarmoqqa  ulangan 
kompyuterlarga  avtomatik  IP-manzillashni  va  bir  tizimostidan  boshqa 
tizimostiga o„tilganda ularni almashtirishni ta‟minlaydi. 
SLIP (Serial Line Internet Protocol – Internetning ketma-ket ulanish 
protokoli)  protokoli  kommutatorli  telefon  bog„lanishida  TCP/IP 
protokollari ishini ta‟minlaydi. 
PPP  (Point-to-Point  Protocol  –  «nuqta-nuqta»  protokoli)  protokoli 
bog„lanish  o„rnatish  va  to„g„ridan-to„g„ri  axborot  almashishni 
ta‟minlaydi. 
PPTP  (Point-to-Point  Tunneling  Protocol  –  tunnelli  «nuqta-nuqta» 
protokoli)  protokoli  multiprotokolli  shaxsiy  virtual  tarmoqlar  (VPN-
Virtual  Private  Networks)ni  qo„llashga  yo„naltirilgan  va  Internetda 
masofaviy  foydalanuvchiga  korporativ  tarmoqlarga  xavfsiz  kirish 
imkoniyatini beradi. 
Telnet  protokoli  Internetda,  masofaviy  aloqa  o„rnatilgan 
kompyuterda  buyruq  satri  rejimida  dasturlarni  bajarish  va  ishga 
tushurish imkonini beruvchi masofaviy boshqaruvning umumiy standarti 
hisoblanadi.