O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti

Menejment  kompaniyalari.  Menejment  kompaniyalari  va  otel  egalari 
o‘rtasidagi  kelishuv  bo‘lgan  boshqaruv  shartnomasi  Cornell  Mehmonxonalar 
maktabi  proffessori  James  Eyester  tomonidan  quyidagicha  ta‘riflanadi.
26
 
                                                 
26
 Introduction to Management Hospitality. Clayron W.Barrows and anothets. USA, 2012. 
 

---

145 
 
Boshqaruv  shartnomasi  bu  otel  egasi  va  operator  o‘rtasidagi  yozma  kelishuv 
bo‘lib,  unda  otel  egasi  operatorni  muassasaning  butun  operativ  mas‘uliyatini 
zimmasiga yuklash uchun va mussasani prossional ruhda boshqarishi uchun agent 
(ishchi) sifatida yollaydi.  
Agent  sifatida  operator  binoning  xizmat  ko‘rsatishi  kabi  operatsiyalar 
xarajatlari uchun otel egasi nomidan to‘laydi, bularni o‘sha operatsiyalarning naqd 
pul  oqimidan  to‘plangan  mablag‘lardan  to‘laydi,  o‘zida  esa  boshqaruv  haqini 
saqlab qolib qolgani foydani, agar u naqd pul ko‘rinishida, otel egasiga topshiradi. 
Otel egasi binoni yer, bino, mebel va jihozlar, va ishchi kapitali bilan ta‘minlaydi 
hamda loyiha uchun to‘liq qonuniy va moliyaviy mas‘uliyatni zimmasiga oladi. 
Dastlabki  menejment  kompaniyasi  Sezar  Ritz  Group  bo‘lgan  bo‘lishi 
mumkin.  XIX  asrning  oxirida  Sezar  Ritz,  o‘zinig  mashhur  Escoffier  ismli  bosh 
oshpazi  bilan  bilan  birgalikda  alohida  egalik  qiluvchi  otellar  menejerlarini 
tayinlash  va  nazorat  qilish  ishlari  uchun  haq  olar  edilar.  O‘sha  kelishuv  otelga 
o‘zini Ritz  mehmonxonasi deb reklama qilishga imkon yaratdi.  
Birinchi Qo‘shma Shtatlardagi menejment kompaniyasi 1920-yilllarda kichik 
kollej  mehmonxonalarini boshqarishni boshlagan  Treadway Hotel Company edi. 
1930-yillarda,  Amerika  mehmonxonalar  Korporatsiyasi  otellarni  inqirozga 
uchratishga  muvaffaq  bo‘ldi,  ammo  1970-yillarning oxiriga  kelib,  AQShdagi  bor 
yo‘g‘I 3 yoki 4 ta menejment kompaniyalari bor bo‘lgan.  
1970-1980  yillarda  otellar  tez  sur‘atlarda  ko‘payib  ketishi  bilan  ko‘pchilik 
yangi loyihalar otel operatsiyalarni bajargan odamlarga qaraganda ko‘proq moliya 
va  ko‘chmas  mulk  sohasida  tajribasiga  ega  bo‘lgan  insonlar  tomonidan  amalga 
oshirilgan. Bunday operator bo‘lmagan egalar tomonidan otelni boshqarish orqali 
mehmonxona menejmenti kompaniyalari soni keskin ravishda oshib ketdi. 
Menejment kompaniyasining 2 ta turi bor. Birinchisi, Hilton va Marriot kabi 
ko‘plab zanjirlar o‘zlarining franshizalari ustidan menejment kompaniyasi sifatida 
ish  yuritadi.  Zanjirlar  300  xonadan  oshiq  bo‘lgan  muassasalarning  menejment 
shartnomalari bo‘limida yetakchlik qiladi.  

---

146 
 
Zanjirlar faqatgina bosh ofisning asosiy xarajatlariga yetarli bo‘lgan minimum 
to‘lovlarni  taklif  etadi.  2-turi,  kichikroq  menejment  kompaniyalaridan  tarkib 
topgan bo‘lib  300 xonadan kam bo‘lgan muassasalar kategoriyasi bilan ishlaydi. 
Mustaqil  menejment  kompaniyalari  turli  xil  franshizalari  ostida  kichikroq 
muassasalarni boshqarishlari mumkin. Ular otel egalariga kundalik operatsiyalarda 
ko‘proq nazorat va shartnoma xususida ko‘proq o‘zgaruvchanlikini taklif qiladi.  
2001 va 2008 yillarda boshlangan iqtisodiy qiyinchiliklardan so‘ng ba‘zi otel 
egalari  menejment  kelishuvlarining  shartnomaviy  davrlarini  taklif  qiladi. 
Shartnomalar  uzun  muddatli  bo‘lishi  kerak  edi,  20  yil  masalan  2002-yildagi 
ko‘rsatilgan  va  ommaga  ma‘lum  bo‘lgan  tashabbus  Charleston,  West  Virgina, 
Marriot  va  menejment  kompaniyasi  bo‘lgan  Marriot  International  o‘rtalaridagi 
qonuniy kurash edi.  
Otellar  egalari  Marriotni  muassasa  sotuvchilaridan  (otel  uchun)  olingan 
ortiqcha  to‘lovlarni  ulardan  yashirish  va  otelga  mablag‘larni  noto‘gri  taqsimlash 
orqali firibgarlik qilgan deya qonuniy ayb qo‘ydilar. 1 yildan so‘ng bu ish tufayli 
Marriott otel egalariga ularning oteldagi xonalarini sifatini oshirish uchun 1 mln $  
qarz  berishga  va  boshqa  mehmonxona  loyihalarini  ishlab  chiqarish  uchun  rasmiy 
ravishda 2 mln. $  berishga rozi bo‘ldi. Shuningdek shartnoma qismlari otel egalari 
bilan ishlash davrini yana 10 yilga uzaytirish kabilar bilan o‘zgartirildi.  
Mustaqil  menejment  kompaniyalari otel  biznesida faoliyat  boshlayotganlarga 
1  nechta  afzalliklarni  taklif  etadi.  Kompaniya  o‘zining  muvaffaqiyatli  tajribalari 
bilan yuqori malakali va bilimlar odamlarga ega bo‘ladi. Bunday yuqori malakali 
va  katta  tajribaga  ega  menejerlar  bilan  ishlashning  o‘zi  bir  amaliyot  hisoblanadi. 
Bundan  tashqari,  kattaroq  kompaniyaning  turli  xil  kattalikdagi  binolari  va 
franshiza  birlashmalariga  ega  bo‘lishi  mumkin  va  shu  orqali  kichigidan  tortib 
kattasigacha  bo‘lgan  muassalarda  malaka,  lavozimini  oshirish  va  keng  turdagi 
tajribalarni taklif etadi.