Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va ro’li

---

Boshqaruv psixologiyasi (menejment) fanining maksadi, vazifalari 

va mazmuni, uziga xosligi. 

Reja: 

1. Menejment fanining shakllanishi va rivojlanishi. 

2. Menejment so’zining ma’nosi va bu fanni predmeti. 

3. Ma’muriy menejmentning asosiy maqsadi. 

4. Ta’lim menejmentning vazifalari 

                                  Foydalanilgan adabiyotlar 

 1      Bazarov T.Yu. Upravlenie personalom. M., 2002 

 .2    Vakolatli ta’lim. Trenerlar uchun kullanma. Toshkent, 2003. 

      3    Viv SHeklton. Psixologiya liderstva v biznese. Spb. 2003. 

      4     M. Vudkoq D. Frensis. Raskrepoщennыy menedjer. M., 1992 

 

Mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  ijtimoiy  –  iqtisodiy  isloxotlar 

jarayonida  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish,  tashkilot  va  korxonalarning 

iqtisodiy  barqarorligini  ta’minlash  ko’p  jixatdan  zamon  talablariga 

javob  beradigan  rahbar  va  mutaxassislarni  tayyorlash  sifatiga  bog’liq. 

Bugungi  kunda  ijtimoiy  yo’naltirilgan  bozor  iqtisodiyotini  barpo  etish 

sharoitida 

rahbarlarni 

(boshqaruvchilarni) 

tayyorlash, 

ularning 

malakasini  oshirish  va qayta  tayyorlashda  menejment  (boshqarish)  fani 

aloxida  o’rin  tutadi.  Menejment  fanining  shakllanishi  va  rivojlanish 

bosqichlari  uzoq  vaqt  davom  etib  kelayotgan  tarixiy  davrlar  bilan 

---

izoxlanadi,  menejment  aloxida,  mustaqil  fan  sifatida  XIX asrning oxiri 

va XX asrning boshlarida shakllandi. 

 

Menejment – inglizcha so’z bo’lib, o’zbek tilida boshqaruvni tashkil 

etish  (boshqarish,  boshqaruv  xokimiyati,  tashkil  etish),  rahbarlik  qilish 

(rejalashtirish,  tartibga  solish,  muvofiqlashtirish,  nazorat  qilish) 

ma’nolarini  anglatadi.  Menejment  –  bu  maqsadga  erishish  uchun 

insonlar  yoki  ularning  guruhlari  faoliyatini  muvofiqlashtirish  xamda 

boshqarish usullari, shakllari va vositalari yig’indisi. 

 

Oddiy  qilib  aytganda  menejment  umumiy  xolda  u  yoki  faoliyat 

turini  tashkil  etishni  va  unga  rahbarlik  qilishni,  turli  soxalarda  faoliyat 

ko’rsatayotgan  insonlarning  xatti  –  harakatlarini,  munosabatlarini 

muvoffiqlashtirish,  ularning  imkoniyatlari  va  qobiliyatlaridan  to’g’ri 

foydalanishni  tashkil  etish,  nazorat  qilish  va  boshqarishni  bildiradi. 

Menejment  eng  avvalo  insonlarni  boshqaradi,  ularni  o’z  faoliyatiga 

qiziqtirish,  tadbirkorlikka,  mehnatga  ijobiy  yondashish,  o’ziga  ishonch 

tuyg’ularini  shakllantirish,  soxalar  bo’yicha  bilim,  ko’nikma  va 

malakalarni  egallashga  ko’maklashish,  yangilikka  va  ijodkorlikka 

chorlash, insonlar faoliyatini boshqarish demakdir. 

 

Boshqa  fanlar  qatori  menejment  fani  xam  o’z  predmeti,  nazariyasi 

va  uslublariga  ega  bo’lib,  uning  predmeti  xujalik  yuritishning  barcha 

yo’nalishlarida boshqarishni tashkil etish mantiqi,  shakllari, uslublarini 

ifodalovchi  nazariy  va  amaliy  tamoyillar  majmuidan  iborat.  Insonlar 

---

extiyoji  va  ularning  xayotdagi  faolligi  ortib  borganligi  tufayli 

sotsiologiya,  pedagogika,  psixologiya,  statistika,  buxgalteriya  hisobi, 

moliya  va  kredit,  menejment  iqtisodiyoti,  makro  va  mikro  iqtisodiyoti 

fanlari  bilan  uzviy  bog’liq.  Menejment  fani  ijtimoiy  va  tabiiy  fanlar 

bilan  bog’liq  xolda  rivojlanib  borib,  maqsad  va  vazifalarga,  xizmat 

qilish soxalariga ko’ra bir necha turlarga bo’linadi: 

-  amaliy menejment; 

-  inovatsion menejment; 

-  strategik menejment; 

-  marketing menejmenti; 

-  moliya menejmenti; 

-   texnologik menejmenti; 

-  ma’muriy menejment; 

-  ta’lim menejmentiga bo’linadi. 

 

Bularni menejment fanining shoxobchalari deb ataladi. Olimlarning 

fikricha  umumiy  menejment  barcha  xo’jalik  yuritish  tizimi  uchun 

ta’luqli  bo’lib,  amaliy,  innovatsion  menejment  –  yangilik  yaratishning 

boshqarish, strategik menejment – rejalashtirishni, amaliy  menejmentni 

takomillashtirishga yo’naltirilgan boshqaruv faoliyatidan iborat.  

 

Menejment  fani  –  bu  rahbarlarga  boshqaruv  faoliyatini  to’g’ri 

amalga  oshirish,  hodimlar  faoliyatini  samarali  boshqarish  va 

muvofiqlashtirish,  shuningdek,  korxona  va  ta’lim  muassasa  oldiga 

---

qo’ygan maqsadlarga, ko’zlangan natijalarga erishishda zarur qarorlarni 

qabul  qilish,  ularni  bajarilishini  nazorat  qilish  va  tahlil  qilishni 

o’rgatuvchi  fan  bo’lib,  uning  asosiy  maqsadi  zamonaviy  har  qanday 

sharoitlarda  boshqaruvning  barcha  yo’nalishlarida  samarali  ishlay 

oladigan yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat. 

Menejment fani quyidagilarni o’rganadi: 

-  boshqarish nazariyasi va amaliyoti; 

-  boshqarish ob’ekti va sub’ekti; 

-  boshqarish tamoyillari va usullari; 

-  rahbar madaniyati; 

-  rahbar va lider, va ularni fazilatlari; 

-  rahbar reytingi; 

-  boshqarishda kirishuvchanlik va qaror qabul qilish; 

-  boshqarish funktsiyalari; 

-  boshqarish metodlari; 

-  hodimlarni boshqarish; 

-  ishlab chiqarishni boshqarish; 

-  samaradorlikni boshqarish; 

-  o’zini – o’zi boshqarish; 

-  xududiy boshqarishlar kiradi. 

 

Ma’muriy  menejment  boshqarishning  maxsus  qismi  bo’lib, 

boshqaruvchi 

tizim 

ichidagi 

munosabatlarni, 

uni 

rivojlangan 

---

qonuniyatlari,  tamoyillari,  usul  va  uslublarini  o’rganadi.  Ma’muriy 

menejmentning  asosiy  maqsadi  –  tashkilot  ma’muriyati  rivojlanishida 

uyg’unlikni  ta’minlashdan,  ya’ni  tashkilotning  barcha  ichki  va  tashqi 

elementlari  faoliyatining  samaradorligini  va  maqsadga  muvofiqligini 

ta’minlashdan iborat. 

 

Ma’muriy menejmentning asosiy sub’ektlari – ma’muriy boshqarish 

apparatlari,  ularning  bo’g’inlari  va  turli  lavozimdagi  rahbarlar  va 

hodimlar  bo’lib,  ularning  har  biri  tegishli  vazifalarga,  vakolatlarga  va 

mas’uliyatlarga ega bo’ladi.  

 

Ta’lim  menejmenti  bu  –  ilmiy  asosda  tashkil  etilgan,  o’ziga  xos 

pog’onaviylikka asoslangan boshqaruv: rahbar, pedagogik jamoa, ta’lim 

oluvchilar jamoasi. SHunga ko’ra boshqaruvni turli xil modellar asosida 

amalga oshirish mumkin: Integral model, birinchi pog’ona – pedagogik 

jamoa faoliyatini boshqarish, ikkinchi pog’ona – o’quvchilar faoliyatini 

boshqarish. 

 

Ta’lim  menejmentining  asosiy  maqsadi  –  ta’lim  muassasalarida 

tashkil  etiladigan  ta’lim  –  tarbiya  jarayonini  ilmiy  asosda  tashkil 

etishda,  oldiga  quygan  maqsadlarga  erishish  va  raqobatbardosh 

bitiruvchilar  tayyorlashda  ta’lim  –  tarbiya  jarayoni  ishtirokchilari 

bo’lgan  rahbarlar,  mutaxassislar  va  ijrochilarning  munosabatlari  va 

faoliyatlarini  muvofiqlashtirish,  nazorat  qilish  xamda  samarali 

boshqarishni  ta’minlashdan  iborat.  Insoniyat  paydo  bo’lgandan  so’ng 

---

insonlar  u  yoki  bu  shakl  va  mazmunda  faoliyat  ko’rsatganlar.  Ammo 

unda  menejment  fani  shakllanmagan  edi.  Ular  xayotiy  extiyojlarini 

qondirish  maqsadida  mehnat  qilishgan  va  bola  tarbiyasi  bilan 

shug’ullanishgan,  shunda  boshqarishga  muxtojlik  sezilgan.  Mehnat 

davomidagi  o’zaro  munosabatlar  boshqarish  usullarini  shakllanishiga 

olib  kelgan.  O’rta  asrlarda  shakllangan  davlatlar,  imperiyalar  faoliyati 

murakkab tashkilotlarni boshqarish amaliyotidan darak beradi. 

 

Boshqarish  nazariyasining  dastlabki  kurtaklari  qadim  zamonlarga 

borib  taqalib,  Yu.  TSezarь,  A.Makedonskiy,  Amir  Temur  xukmronligi 

vaqtidan  boshlab  shakllana  boshlagan.  Dastlabki  paytlarda  u  oddiy 

bo’lib, asosan harbiy tavsifga ega edi. XVIII asrning oxirlarida Angliya 

sanoat  inqilobi  boshqaruviga  bo’lgan  qiziqishni  yanada  kuchaytiradi. 

Boshqaruv  hodimlarini  tayyorlashga  aloxida  e’tibor  berila  boshlandi. 

Natijada boshqaruv to’g’risidagi ilm va fan vujudga keldi. 

 

Boshqarish  nazariyasi  va  amaliyoti  rivojlanishini  bir  necha  tarixiy 

davrlarga bo’lish mumkin. 

 

1 – davr Qadimiy davr. Insonlar birgalikda mehnat qilishning oddiy 

boshlang’ich shakli ibtidoiy jamoa tuzumi davrida vujudga kelgan.  Bu 

davrda  boshqarish  urug’,  jamoa,  qabila  a’zolari  maslaxatlashib  amalga 

oshirilgan. 

Boshqaruv 

faoliyati 

turli 

shakllarini 

tahlil 

qilib, 

boshqarishning universallik tamoyilini tavsiya qilgan shaxs bu – Suqrot 

dir. 

---

 

Davlat  boshqarish  shakli  klassifikatsiyasini  yaratgan  alloma  bu  –