O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

Aholining ijtimoiy-sinfiy tarkibi ekstensiv ko'rsatkichlarda ifodalanadi va 
u quyidagicha hisoblanadi: 
 
Ishlovchilar (xizmatchilar va boshqalar) x 100 
Aholi soni. 
 
 
XX asrda aholining  qismi ishchilar guruhidan iborat bo'lgan. Hozirgi 
davrda, ya'ni XXI  asr boshlarida bu munosabat o’zgarib bormoqda. Bunday 
o'zgarish O'zbekistonda ham kuzatilmoqda. 
Statika aholining ma'lumot darajasini ham o'rganadi, ya'ni aholining biror 
ma'lumotga ega bo'lganlari 1000 aholi soniga nisbatidan aniqlanadi.  
O'zbekistonda 1979 yilda 1000 aholiga 639 kishi oliy va o’rta ma'lumotli, 
1989- 800 ga yaqin kishi, XXI asrda esa 800 dan ortiq, 2005 yilda 1000 aholiga 
nisbatan 850 kishi oliy, o’rta va o’rta maxsus ma'lumotli bo'lgan. 
Aholi  tarkibida  oilalar soni ham ahamiyatga ega bo'lib, O'zbekistonda 
barcha oilalar soni 1989 yil. 3,415 ming bo'lgan, shulardan: 2 kishilik oilalar - 409 
ming; 3 kishilik - 433 ming;  4 kishilik - 570 ming; 5 kishilik - 509 ming va 7 
hamda undan kup kishilik oila soni - 1042000 tadan iborat bo'lgan. Bu davrda 
oiladagi odamlarning o’rtacha soni - 5,5 kishidan iborat bo'lgan. XXI  asr boshida 
oilalardagi  kishilar sonining kamayib borishi kuzatilmoqda. 
1989 yilda aholini ro’yxatga olish natijasida har bir mamlakatda o’z 
millatiga mansub aholi soni bir oz ko’tarildi, lekin  1991 yildan boshlab  esa milliy 
aholi soni mustaqil davlatlarda bir muncha o'zgarishlarga duch keldi, milliy aholi 
soni O'zbekistonda 2002  yilda keskin ortib bordi va u 90%ga yetdi.  
Demografiyani o'rganishdagi eng muhim va katta yo'nalish - bu aholi 
dinamikasi yoki aholi harakatidir. 
Aholi dinamikasi aholi harakati uning sonini o'zgarishini o'rganadi.Aholi 
sonini migratsion jarayonlar ta'sirida mexanik harakat natijasida hamda aholini 
tabiiy o'sishini tavsiflovchi tug'ilish va umumiy o'lim hisobiga aholining tabiiy 
harakati tufayli o’zgaradi. Shu sababli aholi harakati mexanik va tabiiy 
harakatlarga bo'linadi. 
 
1 Aholining mexanik harakati.  
Aholining mexanik harakati migratsiya jarayonlari sababli yuzaga keladi 
(lotincha – ko’chib yurish). Migratsiya o’rtacha 10-15% ni tashkil etadi.  
Migratsiyaning quyidagi turlari mavjud: 
1. Qaytmaslik, ya'ni doimiy yashash joyini o’zgartirish. 
2. Vaqtinchalik - uzoq muddatga yoki ma'lum chegaralangan davrda boshqa 
yerda yashash. 
3. Mavsumiy - yilning ma'lum davrlarda yashash joyini o’zgartirish 
4. Mayatniksimon - muntazam ko’chib yurish  o'zining yashash joyidan 
o'qish, ish tufayli qatnashi. 
Bundan tashqari, migratsiya ichki va tashqi migratsiyaga bo'linadi: 

---

34