Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti magistratura bo

a) 

Elementlarning  atom  hajmlari.  Bir  mol  elementning  erkin  holatda 

egallagan  hajmi  uning  atom  hajmi  deb  ataladi.  Agar  biror  elementning  qattiq 

holatdagi solishtirma massasini d bilan belgilasak, uning atom hajmi: 

                                               

                                      

D

A

V



        (1) Formula asosida topiladi. 

      Lotar  Meyer  elementlarning  atom  hajmlari  bilan  atom  massasi  orasidagi 

bog‘lanishni  grafik  ravishda  tasvirladi.  Buning  uchun  abscissa  o‘qiga  atom 

massasini,  ordinata o‘qiga  esa  atom  hajmini qo‘yib,  ko‘rsatilgan  grafikni  hosil 

qildi. 

Atom  hajmlar  qiymatinining  atom  massasi  ortishi  bilan  davriy  suratda 

o‘zgarishini  ko‘rsatadi.  Grafik  besh  qismdan  iborat;  har  bir  qism  o‘z 

―cho‘qqisiga‖, ―ko‘tarilish‖, ―pasayish‖ sohalariga va ―chuqurliklariga‖ ega. 

      O‘zaro  o‘xshash  elementning  bu  grafikda  o‘xshash  joylarni  egallaydi. 

Masalan,  kata  atom  hajmlariga  ega  bo‘lgan  Li,  Na,  K,  Rb,  Cs  elementlari 

grafikning  ―cho‘qqisi‖ga  joylashadi.  Aksincha,  yonaki  guruhcha  elementlari, 

masalan,  VIII  guruh  metallari  grafikning  ―chuqurligi‖ga  o‘rnashadi.  Grafik 

qismlarining  ―ko‘tarilishi‖  sohasiga  tipik  metallmaslar  (ftor,  xlor,  brom,  yod, 

oltingugurt,  selen,  tellur)  joylashadi;  ―pasayish‖  sohasini  esa-ishqoriy-yer 

metallar (kalsiy, stronsiy, bariy) egallaydi. 

---

30 

 

  O‘zaro  o‘xshash  elementlarning  atom  hajmlari  deyarli  bir  chiziqda  yotadi. 

Abssissa  o‘qiga  elementlarning  tartib  raqami,  ordinata  o‘qiga  atom  hajmlari 

qo‘yilsa, yanada ravshanroq manzara nomoyon bo‘ladi.