ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

hissəsinin vergilər və digər məcburi ödənişlər vasitəsilə alınaraq
az  təminatlı  insanlara  ötürülməsi)  bölgüsü  vasitəsilə  tam
bərabərliyə  nail  olmaq  üçün  səy  göstərməlidir  (eqalitarizm
konsepsiyası elə bir cəmiyyətin yaradılmasını nəzərdə tutur ki,
burada onun bütün üzvləri maddi nemətlərin əldə edilməsində
və idarəetmədə bərabər imkanlara malik olsunlar). 
Amerikalı filosof, dövlət və beynəlxalq hüquqda liberallıq-
dövlətçillik konsepsiyasının banisi Con Rolz (1921-2002) isə
tamamilə fərqli ideyanı irəli sürmüşdür. Onun fikrincə, cəmiy -
yətin  bütün  üzvləri  bərabər  imkanlara  və  hüquqlara  malik
olmalıdır  və  nemətlər  uğrunda  mübarizədə  uğurları  az  olan
fərdlərə daha çox qayğı göstərilməlidir. Azad bazar sistemində
heç kim gələcəyin necə olacağına təminat verə bilməz və hər kəs
cəmiyyətin kasıb təbəqəsinin üzvü olmaq riski ilə qarşılaşa bilər.
Belə halda cəmiyyətin hər bir üzvü özünü belə riskdən sığortala -
maqda maraqlı olur. Yəni, nemətlərin, o cümlədən gəlirlərin böl-
güsü o zaman ədalətli hesab olunur ki, cəmiyyətin az təminatlı
üzvlərinin rifahı daha çox yüksəlmiş olsun.
“Üsul ədalətliliyi” ideyasının tərəfdarları isə iqtisadi prosesin
rolunun əsas olduğunu qeyd edir, iqtisadi vəziyyəti isə təkrar
bölgü  prosesinin  nəticəsi  kimi  təqdim  edirlər.  Bu  ideyanın
tərəfdarları  təsdiq  edirlər  ki,  insan  öz  əməyinin  nəticələri
üzərində təbii sahiblik hüququna - mülkiyyət hüququna malikdir.
Dövlət isə vətəndaşla müqavilə bağlayır və qayda-qanunun, ic-
tiami asayişin, vətəndaşların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə
məşğul olur. Buna görə də, hər hansı bir peşə ilə məşğul olmaq
və ya təhsil almaq üçün heç bir inzibati məhdudiyyətin olmadığı
bərabər imkanlı cəmiyyətlərin idarə olunmasında dövlətin rolu
minimum  səviyyədə  olur.  Bu  yanaşma  nemətlərin  ilkin
bölgüsündə ədalətliliyin təmin olunması ilə bağlı suallara cavab
vermir. Belə ki, əgər ilkin bərabərsizliyin azaldılması məcburi
qaydada təmin olunarsa, onda “üsul ədalətliliyi” ideyasının əsas
prinsipi pozulmuş olur. Bu prinsipə görə istənilən nəticə o zaman
ədalətli hesab olunur ki, ona nail olunma üsulu özü ədalətli olsun.
[105]     
İctimai rifahın formalaşmasına baxışların müxtəlifliyinə bax-
mayaraq, bu ideyaların ümumi cəhəti də vardır: bütün yanaş -
75