ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

həyata keçirilməsinin uğurluluğundan asılı olmaqla yanaşı, həm
də cəmiyyətdə sosial ədalət prinsipinə riayət olunma və maddi
nemətlərlə minimum təminat vasitəsilə müəyyən olunur. Buna
görə  də,  fərdi  rifahı  insanın  yaşadığı  mühiti  formalaşdıran
amillərin funksiyası kimi də təqdim etmək olar. 
İctimai rifah hasil olunmuş nemətlərin müəyyən optimallıq
meyarı (Pareto optimumu, Kaldor-Hiks effekti və s.) üzrə böl-
güsü və yaxud ədalətlilik prinsipi vasitəsilə təmin olunur.  Burada
ədalətlilik prinsipi bölgüdə cəmiyyətdə formalaşan mənəvi və ya
dini dəyərlərin nəzərə alınması ilə əlaqələndirilir. İctimai rifahın
nail  olunma  mexanizmindən,  fərdi  rifahın  ictimai  rifaha
çevrilməsini  müəyyən  edən  təsəvvürlərdən  və  dəyərlərdən
əlahiddə qaydada öyrənilməsi mümkün deyil.  
İctimai rifahın fərdi rifah əsasında formalaşması ideyalarına
nümunə olaraq İ.Bentamın irəli sürdüyü “daha çox insan üçün
daha yüksək xoşbəxtlik” müddəasını göstərmək olar. Əgər bütün
nemətlər bütün fərdlər tərəfindən eyni qiymətləndirilirsə, onda
ictimai rifahın ən yüksək səviyyəsinə bu nemətlərin bərabər böl-
güsü halında nail olmaq olar. Lakin məlumdur ki, insanlar bi-
oloji, psixoloji, sosial-mədəni, iqtisadi və digər belə amillərin
təsiri ilə müxtəlif nemətləri fərqli qaydada qiymətləndirirlər. Bu
halda, ictimai rifaha nail olunması nemətlərin qeyri-bərabər böl-
güsünü şərtləndirir.
Alman filosofu Fridrix Vilhelm Nitşenin (1844-1900) özünə -
məxsus fəlsəfəsinə görə cəmiyyətin yüksək təminatlı təbəqəsinin
rifahının maksimallaşdırılması daha ədalətli bölgü hesab olunur.
Bu  fikirə  görə,  əgər  varlılar  daha  varlı  olursa  və  cəmiyyətin
yüksək təminatlı təbəqəsinin tələbatları daha yaxşı ödənilirsə,
onda ictimai rifah yüksəlmiş olur.  Cəmiyyətin digər üzvlərinin
rifahı isə ictimai rifah üçün elə də böyük əhəmiyyət kəsb etmir.
Belə ideyalar monarxiya və oliqarxiya tipli dövlətlərdə aparıcı
mövqeyə malik olmuşlar.
Eqalitarizm (fransız sözü «égalitarisme» - bərabərlik) ideya -
sı nın tərəfdarları isə hesab edirlər ki, istənilən hədsiz varlanma
ictimai  baxımdan  arzuolunmaz  nəticələrə  gətirir.  Cəmiyyət
nemətlərin könüllü (varlılar sərvətlərinin bir hissəsini könüllü
surətdə kasıblarla bölüşür) və məcburi (varlıların sərvətinin bir
74