ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

vasitəsilə  azaldılması  ideyasını  irəli  sürərkən  gəlirin  fərdi
faydalılıq funksiyasının eyniliyini şərt kimi qəbul edirdi.
Həqiqətən də, əgər müxtəlif insanların faydalılıq funksiyası
eyni olsaydı, onda “hamının ümumi xoşbəxtliyinə ” yalnız gəlirin
bərabər  bölüşdürülməsi  ilə  nail  olmaq  olardı.  Lakin  bir  çox
tədqiqatçılar hesab edirlər ki, insanların faydalılıq funksiyaları
bir-birindən kəskin şəkildə fərqlənir. Əgər incə zövqə malik olan
şəxsin zərif nemətlərdən aldığı həzz adi insanın həmin nemətdən
aldığı həzzdən dəfələrlə çoxdursa, onda məhz gəlirlərin qeyri-
bərabərliyi ümumi xoşbəxtliyin miqdarının maksimallaşdırılması
üçün əsas şərt olacaq. 
Bu mülahizədən belə nəticə əldə olunur ki, yüksək gəlirlərdən
yüksək vergi dərəcələri nəticəsində yüksək gəlirli insanlar üçün
faydalılıq itkisi aşağı gəlirli insanlar üçün aşağı vergi dərəcəsi
nəticəsində  yaranan  faydalılıq  itkisinə  bərabərdir.  Piqunun
mülahizələri Qossenin ikinci qanununa əsaslanır (bu hal üçün -
maksimal  faydalılıq  sərəncamda  olan  gəlir  vahidi  üçün
hesablanan son hədd faydalılıqlarının bərabərliyi şərti ilə təmin
olunur ) .
Piqu bölgü problemini tədqiq edərkən cəmiyyətin və fərdin
iqtisadi maraqlarının nisbətinə də diqqət yetirir. Fərdi və ictimai
maraqların  münaqişəsi  məsələsi  H.Sicvikin  də  diqqətindən
yayınmamışdı. A.Piqu onun fikirlərini inkişaf etdirərək oxşar
münaqişələrin həlli üçün nəzəri əsasların yaradılmasına çalışırdı.
İstehsalçı və istehlakçıların fəaliyyətləri nəticəsində yaranan və
dəyər ifadəsində qiymətləndirilməsi mümkün olmayan “xarici
təsirlər” - ətraf mühitin çirklənməsi, mənəvi dəyərlərin inkar
edilməsi,  ictimai  asayişin  pozulması,  həyat  təhlükəsizliyinə
problemlərin yaranması və s. - ictimai rifaha güclü təsir göstərir.
Bir sahibkarın fəaliyyəti nəticəsində yaranan mənfi yüklü “xarici
təsirlər”in həm ayrı-ayrı fərdlərin, həm də cəmiyyətin rifahına
mənfi təsirinə dair bir misal göstərək. Tutaq ki, sahibkar kimya
məhsulları istehsal etməklə mənfəət əldə etmək üçün müəssisə
yaradır. Bu müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində tələbatı ödəyəcək
məhsullarla yanaşı ətraf mühitə texniki su və hava vasitəsilə külli
miqdarda zərərli maddələr atılır. Nəticədə həmin müəssisə və
onun məhsulu ilə heç bir əlaqəsi olmayan şəxslər sağlamlığın
70