ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

1.4. İqtisadi nəzəriyyədə tələbat anlayışı
Tələbatın insanlara məxsus olan ən müxtəlif xüsusiyyətlərin
(sosial, mədəni, mənəvi, psixoloji  və s.) və sosial-siyasi mühitin
təsiri ilə obyektiv və subyektiv fikirlər əsasında formalaşması bu
anlayışa yanaşmalarda da böyük müxtəliflik yaratmışdır. Tələbat
anlayışının tədqiqində insanın yaşaması və həyatda öz vəzifəsini
yerinə yetirməsi üçün nəyin tələb olunduğunun (nə, nə qədər?
hansı  formada  və  s.)  müəyyən  edilməsi  mühüm  rol  oynayır.
İnsanın yaşaması və həyatda öz vəzifələrini yerinə yetirməsi
üçün  tələb  olunan  minimumun  müəyyən  edilməsi  olduqca
mürəkkəb  məsələdir.  Digər  tərəfdən,  insanın  tələbatlarının
ödənilməsi  üçün  istifadə  olunan  məhsulların  müxtəlifliyinin
lazımlılığı, əyləncə və səyahətlərə sərf olunan külli miqdarda
vəsaitlərin səmərəliliyi kimi məsələlərin də tədqiqi bu məsələ
üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  
Bu gün bazarlarda yeni məhsulların mövcudluğu (avtomo -
billər, televizor, kompyüter, soyuducular, kondisionerlər və s.) o
demək deyildir ki,  insanlar həmin məhsulların təklif olunmadığı
dövrlərdə bu tələbatların ödənilməməsinə görə firavan yaşama -
mışlar. Belə bir vəziyyəti təsəvvür edək: fərz edək ki, alıcıların
tələbatları satıcıların marketinq təsirlərinə reaksiya vermir və
sabit qalır. Bu halda müəssisələrin reklam kampaniyalarına və
satışın  həvəsləndirilməsinə  sərf  etdikləri  nəhəng  maliyyə
vəsaitləri öz əhəmiyyətini itirmiş olur və nəticədə tamamilə yeni
bir iqtisadi mühit  formalaşır.
Bir çox iqtisadçı alimlər insanın motivasiyasının və tələbat
anlayışının iqtisad elminin predmeti olmadığını göstərir və qeyd
edirlər  ki,  iqtisad  elmi  insanın  alıcı  kimi  davranışını  və  bu
davranışın rasionallığını öyrənə bilər. Insanın tələbatları hüdud-
suz, bu tələbatları ödəmək üçün yer üzərində mövcud olan ehtiy-
atlar  isə  məhduddur.  Bildiyimiz  kimi,  məhdud  ehtiyatlardan
səmərəli istifadə etməklə daha çox tələbatın ödənilməsi problemi
iqtisad elminin əsas predmeti hesab olunur. 
F.Kotler tələbatı insanın şəxsiyyətinə və mədəni səviyyəsinə
müvafiq olaraq xüsusi forma almış ehtiyacı kimi təqdim etmişdir.
Onun fikrincə, ehtiyac insanın nəyinsə çatışmadığını duymaq
47