ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

mal tarazlığı variantları müxtəlif şərtlərdən asılı olaraq dəyişə
bilir. Buna görə də, Paretodan sonrakı dövrlərdə rifah nəzəriy -
yə si nin  inkişaf  mərhələsi  iqtisadi  sistemin  müxtəlif
vəziyyətlərinin müqayisə olunan hala gətirilməsi probleminin
həlli ilə əlaqəli idi. 
Həmin problemin həlli İtaliyalı iqtisadçı Enriko Baronenin
(1859-1924)  kompensasiya  ödənişləri  ideyasında  tapılmışdır.
Tutaq ki, gəlirlərin bölgüsündə dəyişiklik nəticəsində üstünlük
qazanan  fərdlər  həmin  dəyişikliklər  nəticəsində  varidatının
müəyyən qismini itirmiş fərdlərin ziyanını elə kompensasiya
edirlər ki, sonuncular dəyişikliyi qəbul edirlər. E.Barone hesab
edirdi ki, bu halda ictimai dəyişiklik ümumi rifahın yüksəlişinə
gətirir.    Nəticədə,  kompensasiya  ödənişləri  edildikdən  sonra
udanlar üçün daha yaxşı olur, uduzanlar isə ziyanlarını bərpa
edirlər [34].
Kompensasiya ödənişləri konsepsiyasını macar mənşəli in-
gilis  iqtisadçısı  Nikolas  Kaldor  (1908-1986)  və  digər  ingilis
iqtisadçısı, 1972-ci ildə tarazlıq və rifah nəzəriyyələrinə verdiyi
yeni töhvələrə görə Nobel mükafatı laureatı olmuş Con Riçard
Hiks (1904-1989) davam etdirmişlər.  Onlar hesab edirdilər ki,
hər  hansı  dəyişikliyin  ictimai  rifah  baxımından  yaxşı  hesab
olunması üçün bu şərtə riayət olunmalıdır: dəyişiklik nəticəsində
vəziyyəti yaxşılaşanlar digərlərinin ziyanlarını kompensasiya
etmək potensialına malik olmalıdır. Bu halda hamının vəziyyəti
yaxşılaşır. Belə kompensasiya prinsipi tələb edir ki, uduzanlar
“prinsipcə” udanların hesabına kompensasiya ala bilsinlər. İqti-
sadi nəzəriyyədə “Kaldor-Hiks” prinsipi adı ilə tanınan həmin
prinsip belə ifadə olunur: ”əgər iqtisadi sistemin bir vəziyyə -
tindən digərinə keçidi zamanı cəmiyyətdə sərvəti artan üzvlərin
uduşu sərvəti azalan üzvlərin itirdiklərini kompensasiya edirsə,
onda belə keçid ümumi rifahı yüksəldir”.
Məhz bu prinsip müasir cəmiyyətlərdə gəlirlərin və iqtisadi
resursların  bölgüsündə  dövlət  tənzimlənməsinin  məqsədyön -
lülüyünü əsaslandırmaq üçün istifadə olunur.  
46