ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

malik olan şəxslər vergini eyni dərəcələrlə ödəməlidir. “Maili
xətt üzrə ədalət” prinsipinin mahiyyəti budur. 
Müxtəlif maddi imkanlara malik olan şəxslər isə vergi üçün
öz gəlirlərinin müxtəlif hissələrini ayırmalıdırlar. Ona görə də,
daha  yüksək  gəlirlərə  verginin  daha  yüksək  dərəcələri  tətbiq
edilməlidir. Bu, vergilərin yenidən bölüşdürülməsinə yönəldil -
mişdir. “Şaquli xətt üzrə ədalət” bu cür başa düşülür.
Belə ki, tanınmış Amerika alimləri Almond Q., Pauell C.,
Strom K., Dalton R. qeyd edirlər ki, “vergi siyasəti bəzən bir-
biri ilə ziddiyyət təşkil edən çoxsaylı müxtəlif məqsədlərə nail
 olmaya yönəldilmişdir”. Bir tərəfdən, dövlət müxtəlif ehtiyac -
larını  maliyyələşdirmək  üçün  öz  vətəndaşlarından  maksimal
məbləğdə vergi yığmağa çalışır. Digər tərəfdən, o, qızıl yumurta
verən  toyuğun  başını  kəsmək  istəmir.  Vergitutma  yüksək
olduqca, vətəndaşların işə stimulu azalır. Vergi yükü dözülməz
olduqda, vergi ödəyicilərində ölkəni tərk etmək istəyi meydana
gələ bilər. Vergi siyasətində səmərəliliklə ədalət arasında olan
mütənasib liyə də riayət etmək lazımdır. Səmərəlilik prinsipi min-
imal xərclərlə maksimum mənfəətinin əldə edilməsi deməkdir.
Ədalət prinsipi isə vergitutmanın elə qaydasını nəzərdə tutur ki,
bu zaman hər kəs üçün vergi yükü müəyyən hədlərdən kənara
çıxmır. Bir çox ölkələrdə yoxsulluğun azaldılması üçün milli
gəlirin vergi sistemi vasitəsilə təkrar bölgüsü xarakterik haldır.
Ona görə də, gəlirdən vergi bir qayda olaraq, proqressiv şkala
üzrə hesablanır. Lakin,  burada belə bir təhlükə meydana çıxır
ki, gəlir vergisinin həddən artıq yüksək dərəcələri insanlarda
işləmək və qazanmaq həvəsini azalda və kapitalın formalaşma -
sına pis təsir edərək, iqtisadi fəallığı məhdudlaşdıra bilər.
Ədalət prinsipi heç vaxt öz aktuallığını itirməyəcək və həmişə
tədqiq olunacaqdır. Belə ki, ədalət prinsipinin məzmunu ictimai
şərtlərdən asılı olaraq dəyişir.
Nəzəri fikirlərdə ən çox müraciət olunan, praktikada isə ən
çox  pozulan  ədalət  anlayışı  kimi  başqa  bir  anlayış  tapmaq
çətindir. Çox ehtimal ki, ədaləti hüquq elmlərinin “şahlıq quşu”
adlandırmaq olar: o, arzu olunandır, lakin eyni zamanda, həm də
əlçatmazdır.  Ədalət  artıq  çoxdandır  ki,  qanunvericiliyin  əsas
prinsipi kimi qəbul edilmişdir. Lakin, hazırda ədalət prinsipinə
tam riayət olunan vergi sisteminə malik olan ölkə tapmaq çox
36