Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

2.  1  grammatika  (context-sensitive  grammar) 
-  kontekstga  bog‘liq  grammatika 
bo'lib,  bunda  simvollar  zanjiri  kontekst  bilan  aniqlanishi  mumkin.  Bu  grammati­
ka  tabiiy  tillar  unsurlarining  generatsiyasida  faol  qo'llaniladi.
3. 
2  grammatika  (context-free  grammar) 
-   kontekstga  bog'lanmagan  gramma­
tika  bo'lib,  u  programmalashtirish  tillari  unsurlarining  generatsiyasida  (ifodalar, 
buyruqlar  tizimida)  ishlatiladi.

---

Kompyuter  lingvistikasi  asoslari
147
4. 
3  grammatika  (regular  grammar) 
-   regular  grammatika  deb  ataladi,  u juda 
sodda  va  cheklangan  grammatika  bo'lib,  tilning sodda  unsurlari  uchun  ishlatiladi 
(miqdor,  konstantalar,  o'zgaruvchilar  uchun).
Frazeologik  mashina  tarjimasi 
-   avtomatik  tarjimaning  sifatini  oshirish  uchun 
Rossiyada professor G.G.Belonogov tomonidan  ishlab chiqilgan konsepsiya. Unga 
ko'ra,  matndagi  tushunchalar  ko'pincha  alohida  so'zlar  yordamida  emas,  balki 
so'z  birikmalari  yordamida  ifodalanadi.  O'z-o'zidan  kelib  chiqadiki,  matnni  bir 
tildan  boshqasiga  tarjima  qilish  jarayonida  ham  mazmunni  yuzaga  chiqaruvchi 
asosiy  til  birliklari  alohida  so 'zlar  emas,  balki  tipik  vaziyatlarni  ifodalovchi 
frazeologik  birikmalar  (bu  yerda  frazeologik  birlik  keng  m a’noda  tushuniladi) 
hisoblanadi.  Mazkur  yondashuvga  muvofiq  matnda  tez-tez  uchraydigan  so'zlar, 
iboralar,  so'z  birikmalari,  nutqiy  etiket  namunalarining  tarjima  ekvivalentlari  bi­
lan  boyitilgan  m a’lumotlar bazasi  frazeologik  mashina tarjimasi  tizimining asosini 
tashkil  etadi.  Bunda  so'zlarning  distributsiyasiga  eng  ko'p  e’tibor  beriladi.  Bu 
metod  polisemantik  so'zlarning  tarjimada  mos  keluvchi  to'g'ri  ekvivalentini  tan- 
lashga,  omonim  so'zlarning  kontekstdagi  holatini  aniqlashga,  iboralarning  ham 
idiomatik  xususiyatini  belgilashga  imkon  beradi.
Freym 
-   bilimlar  strukturasiga  oid  tayanch  tushunchalardan  biri.  Freym  -  
(inglizcha  «frame»  -   «karkas»,  «ramka»,  «skelet»  m a’nolarini  anglatadi)  sun’iy 
intellekt  tizimida  bilimlarni,  stereotip  (juda  ko'p  kuzatiladigan,  tipik)  vaziyatlarni 
gavdalantirishning  bir  usuli  sanaladi.  Y a’ni  freymga  modellashtirilayotgan  hodi- 
sa,  vaziyat  va jarayonlarni  umumlashtirilgan  holda joylashtirish  mumkin.  Freym
-   mavhum  obraz  modeli  bo'lib,  muayyan  obyekt,  voqea-hodisa,  vaziyat  va jara- 
yonlarning  formal  tavsifi  demakdir  (masalan,  restoranga  borish,  shifokor  qabu- 
lida bo'lish, ma’ruzalarga qatnashish, tug'ilgan kun, futbol o'yini kabi tipik vaziyat- 
lar).  Dastlab «freym»  termini  XX  asrning 70-yillarida  Marvin  Minskiy tomonidan 
olamning  kompyuter  modelini  o'z  ichiga  oluvchi  bilimlar  strukturasiga  nisbatan 
ishlatilgan.  Shundan  so'ng  freym  semantikasi  konsepsiyasi