Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

 
Ўзгарткичлар. Ўзгарткичлар бирламчи ноэлектрик сигналларни электр 
сигналига айлантириш учун хизмат қилади. Ноэлектрик сигналлар чизиқли ѐки 
бурчак ҳаракат шаклида ҳамда иссиқлик ва ѐруғликнинг ўзгариши кўринишида 
бўлиши мумкин: 
Барча ўзгарткичлар икки турга бўлинади: 
1. Параметрик ўзгарткичлар. 
2. Генераторли ўзгарткичлар.
Параметрик ўзгарткичларнинг умумий хусусияти қуйидагича: 
1. Параметрик ўзгарткич қандайдир ташқи электр манбасига уланган электр 
занжирида ўзгарувчан актив ѐки реактив қаршилик кўринишида иштирок этади. 
2. Ҳар қандай параметрик ўзгарткич ташқи ноэлектрик сигнал таъсирида (ҳар хил 
ҳаракат кўринишидаги ѐки температурада, иссиқликнинг ўзгариши оқибатида) ўз 
қаршилигини ўзгартиради. 
3. Ҳар қандай параметрик ўзгарткични киришдаги ноэлектрик сигнални қабул 
қилиши ҳар бир ўзгарткичнинг тузилиши билан аниқланади.
Параметрик ўзгарткичларга потенциометрик, тензометрик, терморезистив, 
фоторезистив, индуктив, сиғимли ва трансформаторли ўзгарткичлар киради.
Индуктив ўзгарткичлар ток занжирига уланган ва ташқи электрик таъсир 
остида ўз индуктивлигини ўзгартирувчи қурилмалар асосида тузилади.
Айланувчи трансформатор кўринишидаги индуктив ўзгарткич бурчакли ва 
айланма ҳаракатни ўлчаш учун хизмат қилади.
Электр сиғимли ўзгарткичлар чизиқли ва бурчакли ҳаракат кўринишидаги 
бирламчи ноэлектрик сигналларни электр сигналига айлантириш учун хизмат 
қилади.
Генераторли ўзгарткичлар киришдаги ноэлектрик сигналларни тўғридан тўғри 
чиқишида э.ю.к. шаклидаги сигналга айлантириб беради. Уларнинг иши кириш 
сигналларининг энергиясидан фойдаланишга асосланган.
ЭЛЕКТР СИГНАЛИ ГЕНЕРАТОРЛАРИ 

---

 
31 
Бошқарувни ташкил қилишда ҳар хил ахборот сигналлари билан биргаликда 
стандарт электр сигналлари ҳам ишлатилади. Стандарт сигналлар даврий ва 
нодаврий бўлиши мумкин (1-расм). 
1-расм 
Ўз навбатида даврий сигналлар сигналнинг шаклига қараб, ўзгариш 
частотасига қараб бир неча турларга бўлинади. 1-расм, а да гармоник сигнал 
курсатилган. Бундай сигнал инфрапаст, паст, юқори частотали гармоник 
сигналларга булинади. 1-расм, б да тўғри тўртбурчакли даврий сигнал кўрсатилган. 
Ўнинг ўзгариш частотаси ҳам турлича бўлдиши мумкин. 1-расм, в да зина 
кўринишидаги нодаврий сигнал кўрсатилган. 1-расм, гда нодаврий импульс сигнали 
кўрстилган. Ҳар бир сигнал ўз параметри билан характерланади. Шу туфайли 
генератор қурилмаси ўзидан чиқаѐтган сигнални параметрларини маълум оралиқда 
ўзгаришини таъминлаш қобилиятига эга бўлиши керак.