G im n a st ik a d a r sl a r id a in no va tsio n t e X n o L o g iy a L a r

jm btkg»
Yugnrish,
yurish
Harakatda 
yoki safds
Tayyorlov
majihqlari
Yo’llanma
bcruvchi
qilish
tavyor.teks
h.
m a n u a l 
c’loe qilish
m ashqlar
roashqUH
o’titb
tnribU RM
m asbqlar

---

>   Tayyorlov  qismida  foydalaniladigan  vositalar.  Gimnastika 
darsining  tayyorlov  qismining  boshlanishi,  odatda,  shiddati  past 
mashqlar bilan boshlanadi.  Ular:  saflanish mashqlari, harakatlanish 
davom ida  turli  xildagi  aniq  vazifa  q o ‘yib  yurishlar,  yugurishlar, 
sakrashlar,  raqs  harakatlari,  buyumlar,  buyumlarsiz  va  og'irlik 
bilan  URM   m ashqlari,  gim nastika  devorchasi  ham da  gim nastika 
o ‘rindig‘i  bilan  bajariladigan  m ashqlardan  foydalaniladi.  Haddan 
ortiq  shiddatga ega b o ‘lgan m ashqlarni tayyorlov  qism ida bajarish 
darsning  asosiy  qismida  shug‘ullanuvchilarning  ish  qobiliyatining 
pasayishiga  sabab  boTishi  mumkin.  Ayniqsa,  bu  qismda 
shug‘ullanuvchilam ing kuchi,  chidamliligi hatto  egiluvchanligidek 
maxsus  harakat  sifatlarini  rivojlantirishga  olib  keladigan  m ashq­
lardan foydalanish  uslubiy xato  sanaladi.
Tayyorlov  qismi  uchun  m uayyan  mashqlarni  tanlash  gim ­
nastika  darsining  o ‘ziga  xos  xususiyatlarl.  dars  o ‘tish  uchun 
mavjud  m oddiy-texnik  sharoitlar  va  birinchi  navbatda,  uning 
vazifalari,  shug‘ullanuvchilar  tarkibi  ham da  iqlim  sharoitidan 
yuzaga keladigan vaziyatlarga bogTiq.
G im nastika darsining tayyorlov qismiga kiritiladigan m ashqlar 
doimo  bir  xildagi  m ashqlar  b o ‘lsa,  ular  shug'ullanuvchilarni 
m ashg’ulotlardan  bezdiradi.  M ashqlar  turli  xil  b o ‘lishi  maqsadga 
muvofiq.  Faqat  bir  dars  davom ida  shug‘ullanuvchi  xususiyatiga 
k o ‘ra  turlicha  hajmdagi,  miqdordagi  harakatlarni  (yuklamani) 
bajaradi.  Bu  harakatlanishlarda  insoiming  butun  harakat  apparati 
ishga tushadi, turli xildagi tartib (zo ‘riqish va b o ‘shashish maromi) 
dagi  ish bajarishga to 'g 'ri  keladi.
>   M ashqlar  mazmuning  dars  vazifalariga  mos  kelishi.  Agar, 
darsningtayyorlov qismi faqatbadanqizdirishgam o‘ljallanganbo‘lsa, 
unda mashqlaming soni kam, ulaming ijro texnikasi sodda, oddiyroq 
bo‘lishi maqsadga muvofiq. Lekin,  asosiy qismda taTim vazifalarini 
hal  etish  rejalashtirilgan  bo‘Isa,  mashqlar  soni  k o ‘paytiriladi  va 
ulaming mazmuni lozim bo'lgan maqsadga y o “naltiriladi.
>   Bunda  mashqlarni  bajartirishdagi  ketma-ketlik  va  hara- 
katlaming  navbatlashuvi  tartibiga  asosiy  e ’tibom i  qaratish  lozim
40

---

b o ‘ladi.  Darsning  tayyorlov  qismi  odatda  saflanish  va  sa f mashq- 
larini  bajarish  bilan  boshlanadi.  Harakatda  bajariladigan  mashqlar 
turli  xildagi  qayta  saflanishlar  bilan  o ‘rin  almashadi  yoki  bevosita 
ular  bilan  birga  yoki  so’ng  bajariladi.  Darsning  tayyorlov  qismi, 
odatda, umumrivojlantiruvchi mashqlar majmuasi bilan yakunlanadi. 
Biroq  ayrim  holatlarda,  darsning  asosiy  qismi  mazmuniga  qarab, 
umumrivoj lantiruvchi mashqlar turli xildagi safda yurib baj ariladigan 
harakatlardan oldin, safda yoki bir j oyda turib bajarilishi ham mumkin. 
Oxirgi  mashq joyida turib juft  yoki  yakka  oyoqda  sakrashlar  bilan 
tugashi  hazm  qilish  organlari  va  boshqa  diafragma  ostidagi  barcha 
a ’zolar faoliyatiga ijobiy ta’sir qiladi.
URM   m ajm uasida  ularni  shiddatining  ortib  borishiga  qarab 
m ajm uaga joylashtiriladi  ham da  m oTjallangan  m aqsadiga  moslab 
almashtiriladi. M ajm ua tarkibidagi m ashqlar avvaliga shiddati past, 
sekin,  m arom li  bajariladigan,  takrorlash  m e ’yorining  cheklangan 
b o ‘lishi  samara  beradi.  M ajm uani  bajarish  davom ida  harakatlar 
amplitudasi,  sur’ati va m e’yorlanishi  orttirib boriladi.
>   Tayyorlov  qismi boshlanishini tashkillash va uni o ‘tkazish.
1. Shug‘ullanuvchilarning tartib bilan zalga kirishi. Zalga kirish 
tartibi  quyidagicha:  a)  o'qituvchi  nazoratisiz  jism oniy  mashqlar 
bilan  shug'ullanish  m um kin  emas;  b)  darsga  sport  kiyimisiz 
kirish  m an  etiladi;  d)  bitta  turli  y o ‘nalishdagi  faoliyat  (harakat, 
fikr,  qiziqishlar)  m ashg‘ulot  predm etiga  e ’tibor  qaratilgan  boshqa 
faoliyatni  ajratib turuvchi chegara bo‘lib xizm at qiladi.
2.  Axborot.  Axborot  berish  paytida  safdagi  intizom  uchun 
axborot  topshirayotgan  o'quvchi  javob  berishi  lozim,  o ‘rta  ta ’lim 
m aktablarining yuqori  sinflarida, o 'rta  maxsus va oliy o ‘quv yurtla- 
rida  tekislanish  y o ‘nalishi  to ‘g ‘risidagi  buyruqdan  so 'ng   axbo­
rot  topshiruvchi  qisqa  y o ‘l  bilan  axborot  qabul  qiluvchi  oldiga 
yaqinlashadi.
3.  Salomlashish  bir  ovozda  bajarilm aganda  o ‘qituvchi  haddan 
ortiq  «to‘xtatilsin»  buyrug’ini  bermasligi  lozim.  B u m ashg‘ulotda 
ishchanlik ruhining  hosil  bo'lishiga to ‘sqinlik qiladi.
4.  M ashg‘ulot  mavzusini  e ’lon  qilish.  D ars  boshida  faqat 
mavzuni,  mashq turlari  yoki  «Alpomish»  va  «Barchinoy»  maxsus
41

---

m e’yorlarini  topshirish,  m e’yorlam i  bajarish,  tavsiya  qilinadigan 
maxsus  m ashg‘ulotlam ing  umum iy  vazifalari,  musobaqalar, 
ko ‘nikm aIami e ’lon qilish tavsiya etiladi.
Xususiy vazifalar shug‘ullanuvchilarga m ashg‘ulotlar davomi- 
da bevosita m ashqlarni bajarish oldidan m a’lum qilinadi.
Gimnastika  m ashg4ulotlarining  tayyorgarlik  qism ida  qanday 
turdagi m ashqlar qo ‘llanilm asin ham da ular bir-biri bilan qay tarzda 
almashinmasin, o ‘qituvchi bu m ashqlam ing aniq, bir vaqtda ham da 
m ustaqil bajarilishiga erishish uchun har doim intilishi lozim.
Saflanish  mashqlarini  o'tkazish.  S af mashqlarini  o ‘tkazishda 
quyidagilar tavsiya qilinadi:
1. Yuqori darajadagi o ‘quv va intizom borasidagi talabchanlikni 
nam oyon  qilish.  Bu  talablar  quyidagi  m ajburiyatlardan  kelib 
chiqadi:
-  m ashg'ulotda tegishli tartibni  o ’rnatish;
-  o'qituvchi  va  o ‘quvchilar  o ‘rtasidagi  o'zaro  huquqiy  muno-
-  sabatlarga aniqlik kiritish va belgilab olish;
„  -   eng  qimmatli  va  shu  bilan  birga  eng  k o ‘p  m ehnat  talab 
qiladigan  fanga  oid  malakalarni  (saflanish  mashqlari  izometrik 
xususiyatga  ega  b o ‘lgan  jism oniy  mashqlar  sifatida)  muntazam 
shakllantirish ham da takomillashtirish.
M ana shuning uchun ham yuqori  darajadagi  talabchanlik ham 
o'rgatish  davrida,  ham   saf mashqlari  m ashg‘ulotlarida  yordamchi 
aham iyatga ega bo4lgan paytlarda nam oyon qilinishi  lozim.
2.  0 ‘qituvchi doim iy ravishda o ‘z qad-qomatiga e ’tibor qilishi 
zarur  (akc  holda  u  shug'ullanuvchilarga  nisbatan  yuqori  darajada 
talabchanlik nam oyon qilish huquqiga ega bo'lolm aydi).
3.  M ashqlar  hajmini  bitta  m ashg‘ulot  chegarasida  cheklash. 
Saflanish  m ashqlarini  olib  borishdagi  yuqori  talabchanlik 
shug‘ullanuvchilam ing  diqqatini  toliqtiradi,  shuning  uchun  bitta 
m ashg'ulotda  bunday  mashqlarni  haddan  ortiq  q o lla s h   keyingi 
mashqlarni bajarishga bo 'lgan qiziqish. ish qobiliyatini pasaytiradi.
4.  Shug'ullanuvchilarga  quyidagi  m ashqlarni  sheriklariga 
bajartirishni ishonib topshiriladi.  Ular:
42

---

-   buyruqlar:  «Tekislan!»  (ikki  qanot  b o ‘ylab),  «Rostlan!», 
burilishlam i;
-   ikki  sherengali  qatorga  saflash  va  bir  sherengaga  qaytadan 
saflanishlarni;
-  aylanib  o ‘tib harakatlanishlar va to ‘xtashlam i;
-   harakatlanishlarda  burilish  bilan  uchta,  to ‘rtta  b o ‘lib 
kolonnaga saflanishni;
-  yurgan paytda aylanishlami.