Саноат ва кишлок хужалик асослари ма

 
KO’MIR SANOATI 
 
Ko’mir  sanoati  ko’mirni  qazib  olish (ayrim  xollarda  boyitish,  briket 
qilish)  va  iste’molchiga  yetkazib  berishdan  iborat.  Asrimizning 
boshlaridan boshlab ko’mir insoniyatning yoqilg’iga bo’lgan extiyojini 70 
foizini qondira boshladi (Hozir 20—25 foiz). 
Ko’mir hozirgi paytda jahonda 60  mamlakatda qazib olinadi, ammo 
faqat  10  davlat  (XXR,  AQSH,  Rossiya,  Germaniya,  JAR,  Xindiston, 
Avstraliya,  Chexiya,  Buyuk  Britaniya,  Polsha)  yiliga  100  mln  tonnadan 
ortiq  ko’mir  qazib  oladi.  Jahondagi  eng  yirik  ko’mir  xavzalari  bo’lib, 
Appalachi  (AQSH),  Donetsk  (Ukraina),  Kuznetsk  (Rossiya),  Yuqori 
Sileziya  (Polsha),  Rur  (Germaniya),  Fushun  (XXR)  hisoblanadi. 
Ko’mirning  90  foizi  qazib  olinadigan  davlatda  ishlatiladi,  faqat  10 
foizigina  eksport  qilinadi.  Ko’mir  eksport  qiladigan  davlatlar  AQSH  va 
JAR hisoblanadi. 
Qazib  olinadigan  ko’mir  sifati  jixatidan  xilma-xil  bo’lib,  u  ayrim 
rayonlarning geologik tuzilishi va ko’mir hosil bo’lish jarayonlarining turli 
bosqichlari  bilan  bog’liq.  Toshko’mir  bilan  qo’ng’ir  ko’mir  bir-biridan 
farq  qiladi.  Qo’ngir  ko’mirning  toshko’mirga  aylanishi  uglerod 
miqdorining  ko’payishiga  bog’liq.  Toshko’mir  kokslanadigan  va 
kokslanmaydigan  bo’ladi.  Donetsk,  Kuznetsk,  Appalachi,  Rur,  Fushun, 
Qarag’anda  va  Pechora  xavzalari  kokslanuvchi  ko’mirga  boy.  Qo’ngir 
ko’mirda  nam  va  ho’l  miqdori  ko’p  bo’ladi,  bu  esa  uning  issiqlik  berish 
hususiyatini  kamaytirib  yuboradi.  Shuning  uchun  ulardan  energetik 
yoqilg’i  hamda  kimyo  sanoatida  xom  ashyo  sifatida  foydalaniladi.  Yirik 
qo’ng’ir  ko’mir  xavzalari  Rossiya  (Moskva  ostonasi,  Chelyabinsk), 
Germaniya va Xitoyda joylashgan. Ko’mir ochiq, yopiq (shaxta), gidravlik 
va yer tagida gazga aylantirish usullarida qazib olinadi. 

---

 
42 
Ko’mir  qazib  olishning  eng  ilg’or  va  afzal  usuli  uni  ochiq  usulda, 
karerlardan  qazib  olishdir.  Bunday  usulda  ishlovchilar  ishchi  yer  tagida 
ishlovchi  ishchiga  qaraganda  6  barobar  ko’p  miqdorda  ko’mir  qazib 
chiqaradi. Karer qancha katta bo’lsa, harajat shuncha kam bo’ladi. 
Ko’mir  juda  ham  chuqurda  joylashgan  va  tabiiy-geografik  sharoit 
murakkab  bo’lsa,  yopiq  (shaxta)  usulda  qazib  olinadi.  Dastlab  ko’mir 
asosan shu usulda qazib olingan. Hozirgi paytda ko’mirni tejamli gidravlik 
usulda  qazib  olish  keng  qo’llanilmoqda.  Ko’p  xollarda  ko’mir  yer  tagida 
to’gridan-to’gri  gazga  aylantirish  yo’li  bilan  ham  qazib  olinadi.  Bunda 
hosil bo’lgan gaz bevosita iste’molchilarga quvurlar orqali o’zatiladi.