Buxoro oziq ovqat va yengil sanoat texnologiya instituti

Rejalashtirish  uslubiyati  –  iqtisodiyotni  boshqarishning  turli  bo`g’inlarida,  jumladan, 

korxonalarni  boshqarishda  rejalarni  ishlab  chiqish  usullari  majmuasidir.  Avvalgi  rejali 

iqtisodiyot  sharoitlarida  u  avvalo  reja  idoralarining,  ham  sobiq  ittifoq  miqyosida,  ham  alohida 

respublikalar miqyosida amal qilgan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy yo`nalishlarini 

ishlab  chiqish  bo`yicha  uslubiy  ko`rsatmalarga  tayanar  edi.  Iqtisodiyotning  muhim  soha  va 

tarmoqlarini joriy va istiqbolli rejalashtirish ushbu ko`rsatmalar asosida amalga oshiriladi. 

Mazkur  holatda  rejalashtirish  uslubiyatiga  ko`ra,  “yuqoridan  pastga”  tamoyili  asosida 

nazorat raqamlari, limit va me`yoriylar tushirilar, keyin esa “pastdan yuqoriga” tamoyili asosida, 

ya`ni  korxonalardan  yuqori  turuvchi  idoralarga  qayta  uzatilar  edi.  “Yuqori”  darajada  reja 

ko`rsatkichlari  yiriklashgan  tavsifli  bo`lsa,  korxonalar  miqyosida  esa  ishlab  chiqarish  bilan 

bog’liq  holda  muayyan  va  detalli  tavsifga  ega  bo`ladi.  Rejalashtirishda  ushbu  tizimning 

kamchiligi shunda ediki, deyarli har bir korxonaning faoliyat rejasi majburiy tarzda “yuqoridan” 

tasdiqlanishi zarur edi. Busiz reja o`z realligini yo`qotar edi. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida  korxonalar  o`z  faoliyatini  rejalashtirishni  mustaqil 

ravishda  amalga  oshiradi.  Biroq  bu  rejalashtirishning  tekshirib  ko`rilgan  va  foydali  usullaridan 

voz  kechishni  anglatmaydi.  Bugungi  sharoitlarda  ham  korxonalar  faoliyatini  rejalashtirish-

texnik-iqtisodiy  hisob-kitoblar,  taraqqiylik  me`yori  va  me`yoriylar,  iqtisodiy  tahlil,  muqobil 

variantlarni tanlashga asoslanadi. 

Rejalashtirishning  eng  ko`p  tarqalgan  usullari  qatoriga  quyidagilarni:  balans,  me`yoriy, 

iqtisodiy-matematik, statistik, omillar bo`yicha, ko`p variantli hisob-kitob usuli kabilarni kiritish 

mumkin.  Rejalarning  asoslanganlik  darajasini  oshiruvchi  va  ularni  tezda  amalga  oshirilishiga 

xizmat  qiluvchi,  shuningdek,  tavakkalchilik  va  vujudga  kelishi  mumkin  bo`lgan  talofatlarni 

kamaytiruvchi usul eng samarali usul hisoblanadi. 

Hozirgi  paytda  balans  usulining  ahamiyati  oshib  bormoqda.  Ushbu  usulning  mohiyati, 

o`zaro  aloqada  bo`lgan  ko`rsatkichlarni  solishtirish  bilan  ifodalanadi.  Balans  usuli  asosida 

korxonaning ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi, ishlab chiqarish quvvatiga bo`lgan talablari 

va ularning  manbalari aniqlanadi. Bundan kelib  chiqqan  holda moddiy balans, ishlab chiqarish