Elektronika va sxemotexnika

IIa qadam nanozarraning kattaligi bo’yicha. Bu metodning farqli tarafi shundaki, 
bunda  sitrat-onion  bir  vaqitning  o’zida  muvozanatlovchi  va  tiklovchi  vosita  sifatida 
o’zini namoyon qiladi, shuning uchun bu ionning konsentratsiyasi kritik ro’l o’ynayd: 
uning    o’zgarishi  bir  vaqitning  o’zida  ham  muvozanat  tezligi  va  zarraning  o’sish 
prosesiga  ta’sir  qiladi.  Bundan  tashqari  reyaksiya  natijasida  aralashma  sitrat-onion 
okislenyasi – 1.3 otsetonkarbon va itokon kislatalari paydo bo’ladi. 
H
3
C
6
H
5
O
7 
+ HAuCl
4 

 Au + CO
2
 + H
2
C
5
H
2
O
4
 + H
2
C
5
H
2
O
4
 +HCl, 
H
3
C
6
H
5
O
7
 – (HOOC)-CH
2
-C(OH)(COOH)-CH
2
-(SOOH) – limon kislotasi 
            H
2
C
5
H
2
O
4
 – H
2
C = C(SOON) –CH
2
COOH – itokon kislotasi 
            H
2
C
5
H
2
O
4
 – H
2
C = C(SOON) –CH
2
COOH – 1.3 – otsetonkorbon kislotasi 
Ushbu kislotalarning aralashmada  mavjudligi  yana qo’shimcha tozalash zaruratini  
keltirib chiqarishi mumkin. Sintez jarayonida reyaksiya aralashma rangi o’zgaradi. 
Birinchidan  ionning  AuCl
4
  sust  sarg’ish  rangi  yo’qoladi,  va  aralashma  to’q  ko’k 
ranga kiradi, keyinchalik binafsha  va ohirida qizg’ish ranga. 
Aralashma  rangining  o’zgarishi  sistemaning  strukturaviy  o’zgarishi  oqibatidir. 
Electron  mikrasko’piya  metodidan  shuni  ko’rish  mumkunki    sitrat  qo’shilgandan 
so’ng  tusga  kirgan  aralashma  o’zida  3-5  nm  duyametrda  oltin  nanoklasterlarini 
tashkil etadi. (74a-rasm)[10]. Toq ko’k aralashmada 5 nm diyametrli nanosimlarni 
murakkab  strukturasi  paydo  bo’ladi(74b-rasm).  Yo’q  binafsha  ranga  kirgan 
jarayonda  nanosimlarning  asosiy  nuqtasi  yoyilishi  natijasida  uncha  katta 

---

 
 
104 
104 
bo’lmagan  segmentlar  paydo  bo’ladi(74c-rasm).  Qachon  aralashma  (ribino) 
qizgish ranga kirganda oltin nanosferalari paydo bo’ladi(74f-rasm).  
Birlamchi  nanoklasterlar  singari  o’zi  yig’iluvchi  chiziqli  nanozanjir  tashkil 
qiladimi?Eksperementlar  hulosasiga  ko’ra  birlamchi  nanoklasterlar  geyometriyasi 
kesishgan  oktoedrik  ko’rinishida  bo’lib  aniq  yupqa  chegaralariga  egadir 
[11].Shunday  gepoteza  mavjudki,  chiziqli  ko’rinishga  ushbu  nanozarralarning 
chegaralari  qo’shilishi  natijasida  vujudga  keladi  oktoedrlarning  burchakli  tashqi 
ko’rinishi  chegaralarning  tomomila  qo’shilishini  oldini  oladi.Ushbu  cheklanish 
chiziqli strukturaning vujudga kelishining asosidir. 
 
 
d                           e                        f 
74-rasm.Elektronmikraskop  yordamida olingan oltin nanozarralaring har hil 
bosqichlarda olinishi. 
 
 
 
75-rasm.Ikkita yonma-yon chegaralarning qo’shilishi sterik tuzilishligi bilan 
bartaraf etiladi. 
 
Jarayon  borishi  mobaynida  nanozanjir  qalinlashib  va  diyametri  8  nmga 
yaqinlashganda  sistema  barqarorligini  yoqotib  fregmentlarga  ajrala  boshlaydi. 
Bunga  AuCl
4
  ioni  kansentratsiyasi  kamayib,  sitrat-ioni  o’z  dominantligini 
o’rnatadi.Ular nanozarralarni qoplab manfiyligini oshiradi bu o’z navbatida kuchli 
itaruvchanlik  effektini  uyg’otib  chiziqli  struktura  yemirilib  orniga  sferik  shakilga 
olib  keladi,  lekin  bu  holat  tamomila  oxiriga  yetishi  uchun  hona  haroratida  10-15 
daqiqa  ushlab  turish  kerak.5-rasmda  oltindagi  zolning  tuzilish  shemasi 
ko’rsatilgan. 

---

 
 
105 
105 
 
 
76-rasm chap tarafda:  13 nm diyametrli oltin nanozarrasining mikrosirati 
ko’rsatilgan. O’ngda: oltin nanozarrasining tashqi ilyustratsiyasi ko’rsatilgan. Har 
bitta nanozarra 500000  Au atomlaridan tashkil topgan. Sitrat-onionlari nanozarra 
ustini qoplaydi.