sub‘ektlar orqali ularning faoliyatiga ta‘sir qilishni anglatadi. Boshqaruvning
(davlat, mintaqaviy, sohalar, korxona va b.) bilan belgilanadi. Har qanday soha va
har qanday darajadagi boshqaruv munosabatlarning har xilligini qamrab oladi va
ob‘ektiv va sub‘ektiv omillar yig‘indisi ta‘siri ostida bo‘ladi. Boshqaruvning
harakati va uning uslublari, tamoyillari, rivojlanishi aniq iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy
Bozor sharoitida davlatning butun iqtisod va tashqi iqtisodiy faoliyatga ta‘siri
xususiyati qisman o‘zgaradi: u tartibga solish, ya‘ni asosan iqtisodiy usullar bilan
butun iqtisod va uning tashqiliy qismlarining foydali harakatini ta‘minlovchi
ma‘lum sharoitlarini yaratuvchanlik shaklini oladi. "Tartibga solish" atamasi bilan
bir qatorda Savdo va ta‘riflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT) va qator
Tashqi iqtisodiy faoliyat davlat tomonidan tartibga solinishining ob‘ektiv
zaruriyati, iqtisodiy nazariyada tan olingan va sanoati rivojlangan mamlakatlar
xo‘jalik yuritish amaliyoti bilan tasdiqlangan. TIFning davlat tomonidan tartibga
solinishi butun jahonda keng qo‘llaniladi. Bozor xo‘jaligi sharoitlarida u milliy
rag‘batlantiruvchi, amalga oshiruvchi va nazorat qiluvchi qonuniy chora-tadbirlar
tizimini tashqil etadi. Bu chora-tadbirlar davlat korxonalari hamda ijtimoiy
tashkilotlar tomonidan ham amalga oshiriladi. Tartibga solishdan maqsad –
mamlakat tashqi iqtisodiy kompleksini xalqaro mehnat taqsimotining o‘zgaruvchan
sharoitlariga moslashtirish va barqarorlashtirishdir.
Davlat tomonidan tartibga solishning asosiy vazifasi-TIFning zamonaviy
kontseptsiyalarini ishlab chiqishdir. Kontseptsiya-nazarda tutilgan sohaning
rivojlanish maqsadlari, natija va foyda olish yo‘nalishlarini, (masalan, tashqi
iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishning) vazifalarni belgilashni o‘z ichiga oladigan
umumiy g‘oyadir.
Tashqi va ichki omillar har doim tashqi iqtisodiy siyosatga ikki xil
yondashishni talab qiladi. Bular savdo erkinligi va protektsionizmdir. Savdo
erkinligi deganda, tashqi savdo masalalari bo‘yicha qaror qabul qilinishida xorijiy
tovarlarning milliy bozorga cheklanmagan kirish imkoniyati tushuniladi.
Protektsionizm esa davlatning tashqi iqtisodiy, tashqi savdo faoliyatiga
aralashuvini, milliy ishlab chiqarishni qo‘llab- quvvatlash maqsadida xorijiy
tovarlarga nisbatan har xil chegirmalar amalga oshirishni taklif etadi. Har xil
davrlarda har xil mamlakatlarda bu ikki yondashuv bir vaqtda mavjud bo‘lgan,
ammo ularning o‘zaro munosabatlari har xil, ya‘ni tashqi va ichki omillardan kelib
chiqib belgilanadigan bir-biridan ustunligidir.
Zamonaviy sharoitlarda tashqi iqtisodiy siyosat-davlat hokimiyatining xorijiy
mamlakatlar bilan iqtisodiy, fan-texnika, ishlab chiqarish va boshqa aloqalarni
rivojlantirishga va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning strategik vazifalarini yechish
maqsadida
mamlakatning
xalqaro
mehnat
taqsimotida
qatnashishini
chuqurlashtirish va kengaytirishga qaratilgan davlat hokimiyati tadbirlari tizimidir.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning davlat tomonidan tartibga solinishi milliy
iqtisodning boshqa doiralarini tartibga solish bilan qiyoslaganda o‘ziga xos
xususiyatlarga egadir.
Bu o‘ziga xoslik har bir davlat xalkaro savdoning me‘yor va tamoyillari bilan
hisoblashishi zarurligidan kelib chiqadi. Har qanday davlat o‘zining rivojlanishi,
iqtisodiyotining foydaliligini oshirishda, o‘z milliy manfaatlarini amalga oshirish
maqsadida tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda boshqa mamlakatlar
manfaatlariga putur yetkazmasligi va xalkaro tashkilotlar tomonidan ishlab
chiqilgan qoidalar darajasidan chiqmasligi zarur.
SHunday qilib, davlatning TIFni tartibga solish chegaralari bir tomondan,
milliy eksportni kengaytirish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga ehtiyoj bilan
belgilansa, boshqa tomondan, xalqaro tashkilotlar qoidalari bilan belgilanadi.
TIFning tartibga solish predmeti quyidagilardir:
– milliy eksportchilarni rag‘batlantirish;
– jahon bozorida milliy eksportchilarning mavqeini mustaxkamlash uchun har
xil tashqiliy choralarni amalga oshirish;
–milliy firmalarga xorijiy kapital qo‘yishning o‘sishiga yordam berish.
Agar shularni hisobga oladigan bo‘lsak yuqorida ko‘rsatilgan vazifalar ancha
qiyindir.
Bundan tashqari, barcha davlatlar o‘z milliy firmalarining raqobatchilari
faoliyatini cheklash uchun har xil usullardan foydalanadi, masalan, ularning ichki
bozorga kirib kelishiga to‘sqinlik qilish, ularning ish olib borishi uchun og‘irroq
sharoit, yuqori ekologik talablar va boshqalar yaratish.
Mintaqaviy kirib boruvchi guruhlarning paydo bo‘lishi shunga olib keldiki,
milliy darajadagi tartibga solish bilan birga, mintaqaviy guruhlar ichida, ya‘ni
tashqi iqtisodiy faoliyatni mintaqaviy darajada tartibga solish amalga oshirila
boshlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
