Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

J.M.Keyns  nazariyasi.  Ingliz  iqtisodchisi  J.M.Keynsning 

(1883-1946-yillar)  iqtisodiy  nazariyasi  davlat  tomonidan  tartibga 

solishda  kapitalistik  ishlab  chiqarishning  ehtiyoji  sifatida  vujudga 

keldi  hamda  u  moliyaviy  konsepsiyani  shakllantirishga  va 

moliyaviy  siyosatni  ishlab  chiqishga  juda  katta  ta’sir  ko‘rsatdi. 

Keynscha  tavsiyalar,  uning  turli  xildagi  modifikatsiyalari  bilan 

birgalikda,  uzoq  yillar  davomida  turli  davlatlarning  amaliyotida 

foydalanildi.  J.M.Keyns  moliyaviy  konsepsiyasining  asosida 

“samarali talab” g‘oyasi yotadi. 

Iqtisodiyot  1929-1933-yillardagi og‘ir siklik inqirozni boshdan 

kechirayotgan  bir  paytda  J.M.Keyns  o‘zining  nazariyasini 

“Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” nomli asarida (1936- 

yil)  bayon  etdi.  Unda  beqaror  rivojlanish  sharoitida  davlat 

iqtisodiyotga  aralashuvining  zarurligi  asoslab  berildi.  Moliyaviy 

kategoriyalar va birinchi navbatda, davlat xarajatlari ana shunday 

aralashuvning  vositalari  bo‘lishi  kerak.  Ularning  shakllanishi, 

tarkibiy tuzilmasi va o‘sishi “samarali talab”ga erishishning muhim 

omillari  bo‘lmog‘i  lozim.  Soliqlar  va  qarzlar  hisobidan  davlat 

xarajatlarining  o‘sishi  tadbirkorlik  faoliyatini  jonlantirishi  va  milliy 

daromadning  ko‘payishini  ta’minlashi  hamda  ishsizlikka  barham 

berishi  mumkin.  Bu  maqsadga  erishish  uchun,  muallifning 

fikricha,  davlat  faqat  o‘z  xarajatlarining  darajasini  oshiribgina 

qolmasdan,  balki  shaxsiy  va  investitsion  iste’molga  ham  ta’sir 

ko‘rsatishi kerak. 

J.M.Keyns  soliqlar  va  ularning  asosiy  “psixologik  qonun”ga 

ta’siri  masalalariga  alohida  ahamiyat  bergan.  Ana  shu  “qonun”ga 

muvofiq, insonlar o‘z iste’mollarini oshirib borishga moyildir. Lekin 

bu  moyillik  ular  daromadlarining  oshganchalik  darajasida  emas. 

Bu  narsa,  o‘z  navbatida,  tovarlarga  bo‘lgan  talabning  pasayib 

ketishiga  va  ishlab  chiqarishning  qisqarishiga  olib  keladi.  Davlat 

ana shunday “qonun”ning paydo bo‘lishiga to‘sqinlik qilishi hamda 

soliq  tushumlari,  qarzlar  hisobidan  o‘z  xarajatlarini  oshirish  yoki 

turli  usullar  orqali  xususiy  investitsiyalarni  rag‘batlantirish  yo‘li 

bilan  yetmayotgan  talabni  to‘ldirishi  kerak.  Uning  formulasi 

quyidagicha: