Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 

5.2. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy tartibga 

       solish 

 

Zamonaviy  iqtisodiyotning  eng  muhim  jihatlaridan  biri  uning 

aralash  mulkka  asoslangan  ekanligidadir.  Lekin  jahonning 

rivojlangan  birorta  davlatida  ham  davlat  mulki  yoki  xususiy 

mulklardan 

birortasining 

mutloq 

hokimligi 

uchramaydi. 

Rivojlangan  davlatlarda  turli  mulk  shakllarining  birgalikdagi 

harakatlariga asoslangan iqtisodiyot o‘zining hayotchan ekanligini 

allaqachon isbotladi.  

Lekin  tan  olish  kerakki,  iqtisodiy  hayotning  u  yoki  bu 

bosqichida  davlat  yoki  bozor  iqtisodiyoti  qonuniyatlarining  ta’siri 

sezilarli bo‘ladi. Masalan, bozor iqtisodiyoti qonunlarining harakati 

obyektiv xaraktyerga ega bo‘lib, ularni bekor qilish mumkin emas. 

Xuddi 

shuningdek, 

bozor 

institutlari 

“nomenklatura”sining 

kengayishi,  ular  o‘rtasidagi  aloqalarning  murakkablashuvi,  yangi 

tizimlarning  (evolyutsiya  yoki  taraqqiyot  qonunlariga  muvofiq 

ravishda) shakllanishini ham rad etib bo‘lmaydi. 

Ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlarga  davlatning  ta’siri  esa  quyidagi 

maqsadlar uchun zarur: 

• hayotiy  faoliyatning  umumiy  sharoitlarini  va  iqtisodiy 

qarorlarning amalga oshirilish asoslarini ta’minlash (butun jamiyat 

uchun  xavfsiz  yashash  sharoitini  yaratish,  mulkka  egalik  qilish 

huquqi 

himoyalashga 

va 

shaxsning 

erkin 

rivojlanishini 

ta’minlashga  qaratilgan  huquqiy  rejimni  (tartibni)  o‘rnatish  va 

qo‘llab-quvvatlab  turish,  samarali  raqobatni  qo‘llab-quvvatlash  va 

rivojlantirish); 

• barqarorlashtiruvchi  tadbirlarni  amalga  oshirish  (davlat 

iqtisodiy  o‘sishning  sur’atlarini,  inflyatsiya  va  ish  bilan  ta’minlash 

darajasini  tartibga  solib  turishi,  iqtisodiyotning  tarmoq  va 

mintaqaviy 

tuzilmasidagi 

progressiv 

(ijobiy) 

o‘zgarishlarni 

rag‘batlantirishi, tashqi iqtisodiy muvozanatni va milliy valyutaning 

kursini qo‘llab-quvvatlashi lozim); 

• resurslarning  ijtimoiy  yo‘naltirilgan  qayta  taqsimlanishini 

amalga  oshirish  (davlat  jamiyatga  kerak  bo‘ladigan,  lekin  u  bilan 

xususiy  sektor  shug‘ullanmaydigan  ishlab  chiqarishni  tashkil 

113 

Moliyaviy 

oqimlarni 

boshqarish 

bo‘yicha 

yuqoridagi 

organlarning  funksiyalari  bir-biri  bilan  qo‘shilib  ketgan  va  ularni 

har doim ham ajratib (alohida qilib) bo‘lmaydi. 

Agar  moliyaviy  oqimlar  moliyaviy  resurslar  aylanishining 

qonuniyatlariga  muvofiq  ravishda,  ko‘zda  tutilgan  tartibda 

(rejimda)  va  rejada  aks  ettirilgan  hajmda,  ishlab  chiqarish  va 

sotsial vazifalarni samarali yechish uchun kerak bo‘lgan tarzda va 

takror ishlab chiqarish siklini pul mablag‘lari bilan to‘liq ta’minlash 

tarzida  amal  qilsa,  bularning  barchasi,  moliyaviy  oqimlarning 

samarali ekanligidan dalolat beradi. 

Moliyaviy  oqimlarning  samaradorligi  pul  mablag‘larining 

yetarli  bo‘lmagan  hajmda  va  o‘z  vaqtida  tushmaganligida 

pasayadi.  Moliyaviy  oqimlar  ritmining  buzilishi  resurslarning 

doiraviy  aylanishi  va  daromadlarning  olinishida  uzilishlarning 

bo‘lishiga,  moliyaviy-iqtisodiy  faoliyatda  keskin  yo‘qotmalarning 

bo‘lishiga  olib  keladi.  Moliyaviy  oqimning  samaradorligini 

quyidagicha aniqlash mumkin: