Mikroprotsessor va kompyuter texnikasi asoslari

            Qo’shimcha integral mikrosxemalar. 
     ShK  ning  tizimli  shinasiga  va  MPga  tipik  tashqi  qurilmalar  bilan  bir  qatorda  ba'zi  bir 
qo’shimcha  integral  mikrosxemalar  ulangan  bo’lishi  mumkin;  ular  mikroprosessorning  ish 
imkoniyatlarini  kengaytiradi  va  yaxshilaydi:  matematik  soprotsessor,  xotiraga  bevosita 
murojaat  qilish  nazoratchisi,  kiritish-chiqarish  soprotsessor,  uzilishlar  nazoratchisi  va 
boshqalar.Matematik  soprotsessor  qayd  qilingan  va  ko’chib  yuradigan  nuqtali  ikkilik  sonlar 
ustida,  ikkilik  kodlangan  o’nlik  sonlar  ustida  amallar  bajarishni  tezlashtirish  uchun,  ba'zi  bir 
transtsendent,  shu  jumladan  trigonometrik  funktsiyalarni  hisoblash  uchun  keng  ishlatiladi. 
Matematik  soprotsessor  o’zining  buyruqlar  tizimiga  ega  va  asosiy  MP  bilan  parallel  (vaqt 
bo’yicha  kelishilgan  holda),  lekin  MP  boshqaruvi  ostida  ishlaydi.  Amallarni  bir  necha  o’n 
martalab  tezlashtiradi.  MP  ning  oxirgi  modellari,  80486  DX  MP  dan  boshlab,  soprotsessorni 
o’z  strukturasi  ichiga  olgan.Xotiraga  bevosita  murojaat  qilish  nazoratchisi  MP  ni  magnit 

---

49 
 
disklardagi  yig’uvchilarni  bevosita  boshqarishdan  xalos  etadi,  bu  esa  ShK  ning  samarali 
tezkorligini jiddiy oshiradi. Bu nazoratchisiz TXQ, va TEQQ orasidagi qiymatlarni almashish 
MP registri orqali ikki qadamda, nazoratchi bor bo’lganda esa bir qadamda amalga oshiriladi 
qiymatlar bevosita, MP ni chetlab o’tib, TXQ va TEQQ o’rtasida uzatiladi. 
Kiritish-chiqarish  soprotsessori  —  MP  bilan  parallel  ishlashi  hisobiga,  bir  nechta  tashqi 
qurilmalarga  (displey,  printer,  QMDY,  EMDY  va  b.)  xizmat  ko’rsatganda  kiritish-chiqarish 
jarayonlarini  bajarishni  juda  tezlashtiradi;  MP  ni  kiritish-chiqarish  jarayonlarini  qayta 
ishlashdan  ozod  etadi,  shu  jumladan  xotiraga  bevosita  murojaat  qilish  rejimini  amalga 
oshiradi.Uzilishlarning nazoratchisi ShK da muhim rol o’ynaydi. 
Uzilish  —  bir  dasturni  bajarilishini  hozirgi  vaqtda  yanada  muximroq  boshqa  dasturni  tezkor 
bajarish  maqsadida  vaqtincha  to’xtatilishidir.Uzilishlar  kompyuterni  ishlashida  doimo  paydo 
bo’ladi,  shuni  aytash  etarliki,  ma'lumotlarni  kiritish-chiqarishning  hamma  jarayonlari 
uzilishlar  bilan  bajariladi,  masalan,  taymerdan  uzilishlar  uzilish  nazoratchisi  tomonidan 
sekundiga  18  marta  hosil  qilinadi  va  xizmat  ko’rsatiladi  (tabiiyki,  foydalanuvchi  ularni 
sezmaydi). 
Uzilishlar quyidagilarga bo’linadi: 
• kiritish-chiqdrish bazaviy tizimidan uzilishlar yoki quyi daraja uzilishlar; 
• operatsion tizimdan uzilishlar yoki yuqori daraja uzilishlari.  
Izoh.
 Uzilishlar to’g’risida to’liqroq ma'lumotni [3] ishdan bilib olish mumkin. 
Uzilishlar  nazoratchisi  uzilish jarayonlariga  xizmat ko’rsatadi, tashqi qurilmalardan  uzilishga 
so’rovni qabul qil adi, bu so’rovni muximlilik darajasini aniqlaydi va MP ga uzilish xabarini 
beradi. MP, bu xabarni olib, joriy dasturning bajarilishini to’xtatadi va tashqi qurilma so’ragan 
uzilishning  maxsus  xizmat  ko’rsatish  dasturini  bajarishga  o’tadi.  Xizmat  ko’rsatish  dasturi 
bajarilgandan  so’ng  uzilgan  dasturni  bajarilishi  qayta  tiklanadi.  Uzilishlar  nazoratchisi 
dasturlanadigan hisoblanadi.