O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet234/247
Sana16.07.2021
Hajmi4,73 Mb.
#120893
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   247
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

bir  omilli  model.  Ayni  paytdagi  kapital  sig‗imida  kapitalga  bo‗lgan 
talab  faqat  milliy  daromadning  o‗sish  sur‘atiga  bog‗liq,  deb  faraz 
qilinadi; 
2)  kapital  sig‗imi  ishlab  chiqarish  omillari  baholari  nisbatiga 
bog‗liq  emas,  balki  faqat  ishlab  chiqarishning  texnik  sharoitlari  bilan 
aniqlanadi.  
Keynschilik  nazariyasida  investitsiyalar  iqtisodiy  o‗sishning  asosiy 
omili hisoblanadi.  
Jamg‗armalarning milliy daromaddagi hissasi doimiy, deb qaraladi. 
Jamg‗armalar  S  va  investitsiyalar  I  tengligi  –  barqaror  iqtisodiy 
o‗sishning  zarur  shartlaridan  biri  hisoblanadi.  Agar  jamg‗armalar 
investitsiyalardan oshib ketsa, unda ortiqcha zaxira kelib chiqadi, asbob-
uskunalardan  to‗liq  foydalanilmaydi,  ishsizlik  ko‗payadi.  Bu  hol 


326 
 
iqtisodiy  o‗sishning  pasayishiga  olib  keladi.  Agar  investitsiyalar 
jamg‗armalardan  ortib  ketsa,  iqtisodiyotning  ―zo‗riqib‖  ketishiga  va 
narxlarning oshib ketishiga olib kelishi mumkin. 
 
Muammo  shundan  iboratki,  qisqa  muddatli  (―statik‖)  va  uzoq 
muddatli  (―dinamik‖)  davrlarda  jamg‗armalar  va  investitsiyalar 
o‗rtasidagi  nisbatlar  bir  xil  ko‗rinishda  bo‗lmaydi.  Qisqa  muddatli 
davrda  jamg‗arma  va  investitsiyalar  yakuniy  summasi  bo‗yicha  teng 
keladi. Uzoq muddatli davrda esa boshqacha vaziyat kuzatiladi. 
 
Bugun  ajratilgan  (taklif)  jamg‗armalar,  ertaga  amalga  oshirilishi 
mo‗ljallangan  investitsiyalar  qo‗yilmalariga  (talab)  muvofiq  kelishi 
kerak.  Joriy  taklif  va  kutilgan  talabning  mos  kelishi,  bugungi 
jamg‗armalarni  va  ertangi  investitsiyalarni  muvofiqlashtirish  juda  katta 
muammo hisoblanadi.  
 
Agar konyunkturaga oid mulohazalarni hisobga olmasak, unda uzoq 
muddatli  davrda  bir  tomondan,  real  jamg‗armalar  va  kutiladigan 
investitsiyalar 
nazarda 
tutiladi, 
ikkinchi 
tomondan, 
o‗rtacha 
ko‗rsatkichlarga  emas,  balki  o‗sib  boruvchi  ko‗rsatkichlar,  yakuniy 
(o‗sib  boruvchi)  omillarga  e‘tibor  qaratiladi,  ularning  ta‘sirida 
investitsiyalar tashkil etiladi. 
 
Bir  omilli  Xarrod-Domar  modeli  uzoq  muddat  davrdagi  iqtisodiy 
o‗sish muammosini yechib berishga qaratilgan yordamchi vosita bo‗lib 
xizmat  qiladi.  Mazkur  model  dinamikada  bo‗ladigan  o‗zaro  aloqalar 
xarakterini  ochib  berishga,  ularni  ancha  aniq  tasavvur  qilishga  yordam 
beradi. 
 
Dinamikadagi iqtisodiy o‗sish tenglamasi. Xarrod-Domar formulasi 
quyidagi ko‗rinishga ega: 
Y = S / K, yoki  Y 

 K = S, 
 
bu  yerda:  Y  –  iqtisodiy  o‗sish  sur‘ati,  S  –  milliy  daromaddagi 
jamg‗arma  hissasi,  K  –  kapitalning  yaratilgan  mahsulotga  bo‗lgan 
nisbati (kapital sig‗imi koeffitsiyenti). 
 
Ko‗rsatilgan  tenglamadan  xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki, 
iqtisodiy  o‗sish  sur‘ati  (Y)  milliy  daromaddagi  jamg‗arma  hissasining 
(S) kapital sig‗imi koeffitsiyentiga (K) bo‗lgan bo‗linmasiga teng. Y 

 K 
ifodasi milliy daromaddagi sof investitsiya hissasini bildiradi. 
 
Nega bunday bog‗liqlik hisobga olinadi?  
 
1. Sof jamg‗armaning milliy daromadga bo‗lgan nisbati, S. 
   
Sof  jamg‗arma  hissasi  qancha  ko‗p  bo‗lsa,  umuman  olganda, 
investitsiyalar  miqdori  shuncha  ko‗p  bo‗ladi.  Ularning  o‗sishi  qancha 


327 
 
yuqori  bo‗lsa,  iqtisodiy  o‗sish  sur‘ati  ham  shuncha  yuqori  bo‗ladi: 
investitsiyalar  o‗sishi  bilan  iqtisodiy  o‗sish  sur‘ati  o‗rtasida  to‗g‗ri 
bog‗liqlik mavjud. 
   
2. Kapital sig‗imi koeffitsiyenti, ya‘ni kapitalning mahsulotlarga 
bo‗lgan nisbati, K. 
 
O‗sish  sur‘ati  kapital  sig‗imi  bilan bog‗liq.  Kapital  sig‗imi qancha 
yuqori  bo‗lsa,  iqtisodiy  o‗sish  sur‘ati  shuncha  past  bo‗ladi.  Aksincha, 
kapital  sig‗imi  darajasi  qancha  past  bo‗lsa  (texnika  taraqqiyoti, 
strukturali  o‗zgarishlar  tufayli),  o‗sish  sur‘ati  shuncha  yuqori  bo‗ladi. 
Kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti  bilan  iqtisodiy  o‗sish  sur‘ati  o‗rtasida 
teskari bog‗liqlik mavjud. 
 
O‗sish sur‘atining son ko‗rsatkichlarda ifodalanishi. Xarrod-Domar 
formulasi qanday ishlashini AQSh misolida ko‗rib chiqamiz.  
O‗sish  sur‘ati  kapital  qo‗yilmasining  o‗sishiga  va  uning 
samaradorligiga  (qaytimiga)  muvofiq  aniqlanadi.  Ish  bilan  band 
bo‗lganlar sonining o‗sish sur‘ati kapitalning o‗sish sur‘ati bilan bir xil, 
deb  faraz  qilinadi.  Oddiy  va  tushunarli  bo‗lishi  uchun  raqamlar  yaxlit 
ko‗rinishda  beriladi.  AQSh  milliy  daromadi  4000  mlrd.  doll.,  milliy 
kapitali 12000 mlrd. doll. (1988-y.)ga teng, deb olamiz. 
Sof investitsiyalar sof jamg‗arma S miqdori bilan muvofiq ravishda 
uzoq  vaqt  mobaynida  9%  teng  bo‗lgan,  yoki  milliy  daromad 
miqdorining 0,09 foizini tashkil etgan. Bu 360 mlrd. doll.ni tashkil etadi 
(0,09 

 4000). 
Barcha  kapitalning  mahsulotga  (milliy  daromadga)  bo‗lgan  nisbati 
ko‗rinishida kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti  K  ga  teng  bo‗ladi:  3  (12000  : 
4000). 
Bu  ko‗rsatilgan  miqdorlarni  Xarrod-Domar  modelida  ifodalasak, 
quyidagi natijaga ega bo‗lamiz: 

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   247




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish