|
Samuil Yakovlevich Marshak(1887-1964) o‘zidan keyin juda katta hamda
serqirra ijodiy meros qoldirgan. Uning bolalar va kattalar uchun she’rlar, o‘qish
hamda namoyish qilish uchun ertaklar, satirik epigrammalar, tarjimalar, tanqidiy va
memuar nasriy asarlari shu ma’noda e’tirofli.Zero, uning hayotidagi asosiy ishi
bolalar adabiyoti bo‘lganligini ta’kidlab o‘tish joiz. U avvalo, rus bolalar
adabiyotida kichkintoylar uchun katta she’riyat yaratib bergan mohir san’atkor,
taniqli tarjimon, yetuk dramaturg, mohir pedagog va bilimdon muharrirdir.
1927-1937-yillarda bolalar yozuvchilarini o‘ziga jalb etadigan markazlar – bu
bolalar folklorining tadqiqotchisi O.I.Kapitsa tomonidan tashkil etilgan to‘garak,
Detizdatning (“Bolalar nashriyoti”) Leningraddagi nashriyoti “Yangi Robinzon”,
“Чижь” va “Ёжьj”(Tipratikan) bolalar jurnallarining nashriyoti edi. Bunda asta-
sekin hamfikrlar doirasi paydo bo‘la boshladi. Bolalar uchun yozilgan asarlar
mualliflari, chunonchi, B.A.Lebedev, E.L.Shvars, T.G.Gobbe, A.I.Lyubarskaya,
L.K.Chukovskaya kabilarni adabiyotshunos I.A.Raxtanov “Marshak akademiyasi”
deb atagan edi. “Akademiya”da muharrirlik san’ati sayqal topayotgan, yosh
mualliflar bilan ishlash usullari ishlab chiqilayotgan edi. Binobarin, kelajakda
bolalar adabiyotining mumtoz vakillariga aylangan yozuvchi, shoirlar shular
davrasidan chiqqan edi. Masalan, L.Panteleev, D.Xarms, A.I.Vvedenskiy,
N.A.Zabolotskiy va boshqalar .
Samuil Yakovlevich Marshak 20-yillarda o‘zining she’r, ertak va poemalari
bilan yosh kitobxonlarning sevimli shoiri sifatida tanildi. “Qayerda ovqatlanding, ey
chumchuq”, “Ahmoq sichqoncha haqida ertak”, “Kecha va bugun”, “Sirk” va
boshqa shu kabi mashhur asarlari o‘sha yillarda maydonga kelgan edi.
S.Y.Marshak rus bolalar adabiyotini rivojlantirish uchun A.M.Gorkiy hamda
V.V.Mayakovskiylar bilan yelkama-yelka turib mehnat qildi. 1939-yilda
Marshakning “Petya nimadan qo‘rqar edi?”, “Korablcha” singari mashhur she’rlari
bosilib chiqdi. Vatan urushi davrida shoir ijodining asosiy temasini urush,
bosqinchilarga qarshi kurash mavzui tashkil etdi. Ayniqsa, 1943-yilda yaratilgan
“O‘n ikki oy” nomli ertak-dramasi tez orada millionlab yosh kitobxonlar orasida
mashhur bo‘lib ketdi.
317
S.Y.Marshakning nomini olamga yoygan, bolalar shoiri sifatida tanitgan
she’rlaridan biri “Ahmoq sichqoncha haqida ertak”dir. Bu ertakda shoir bolalar
xayoti va xarakteriga mos bo‘lgan qiziqarli sujet topa olgan. Kimki o‘ziga ortiqcha
oro bersa, oqibatini o‘ylamay ko‘r-ko‘rona ish tutsa, o‘zidan kattalarning pand-
nasihatiga amal qilmasa, hayotda ko‘p narsa yutqazadi, o‘z baxtini qo‘ldan boy
beradi, degan fikr ertakning asosiy g‘oyaviy mazmunini tashkil etadi.
S.Y.Marshak “Ahmoq sichqoncha haqida ertak” asarida majoziy obrazlar
orqali bolalar hayotiga oid muhim masalalarni ilgari suradi. Shoir noshukur,
farosatsiz, mehnatsiz kun kechiruvchilarni ahmoq sichqoncha obrazi misolida fosh
qiladi. S.Y.Marshak “Yong‘in”, “Pochta”, “Musobaqalar doskasi” asarlari bilan
ham rus bolalar adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qo‘shdi.
Shoir o‘zining “Stol kelgan qayerdan?” degan she’rida maktab mebellari o‘z-
o‘zidan paydo bo‘lib qolmaganligini, buning uchun kattalarning qanchadan-qancha
vaqtlari, mehnatlari sarf etilganligini tushuntirib bersa, “Bir yil nima” asarida esa
juda qimmatli vaqtini behuda o‘tkazib, maktabda yaxshi o‘qimay, o‘qituvchi-
ustozlarning pand-nasihatlariga amal qilmay, o‘z vaqtida darslarini tayyorlamay,
natijada sinfdan-sinfga o‘ta olmay xijolat bo‘lib yuradigan qoloqlarga qarata:
Dalalarda saranjom ish,
Zavodda ham plan qoyil,
Maktabda yo‘q,
Qoloqlar hech.
Bil, bir sinfda o‘qish–
Bir yil!
Marshak uchun bolalar adabiyotida mayda-chuyda yo‘q edi. O‘quvchining
yoshi qancha kichik bo‘lsa, u bus-butunligicha qabul qilayotgan kitobga bo‘lgan
talabi ham shuncha jiddiy, ya’ni uning mazmuniga, tiliga, bezaklariga, shirifti va
formatiga, nomerning sifatiga… Marshak ishlanmagan yoki qolip so‘z va fikrlarni,
shuningdek o‘chirilgan so‘zlarni umuman hazm qila olmasdi. Uning shiori:
“Kichiklar uchun katta adabiyot” deb jaranglardi.
Dramaturgiya Marshak uchun bolalar adabiyotiga kirib kelishida ilk pog‘onani
o‘tagan. 1920-yillarning boshlarida u Krasnodarsk bolalar teatri uchun bir qator
ertak-pyesalar yozdi. Ular orasida “Mushuk uyi”, “Echki haqida ertak”,
“Petrushka”, “Qayg‘u-yomon baxt” kabilar keng tarqalgan. Keyinchalik Marshak
bu ertaklarni qayta ishlab chiqqan. Birinchi pyesalari folklordan unib chiqqan
bo‘lib, sho‘x, harakatli o‘yinlarni eslatadi. Ularning voqeligi atayin sodda, ammo
nozik did va yumor bilan yo‘g‘rilgan. Obrazlari ham oddiy, ayni paytda juda
moslashuvchan,muloyim.Personajlarning monologlari hamda replikalarida juda
ko‘p so‘z ishlatilmaydi, ammo ular juda ifodali. Pyesalarning o‘ziga xosligi –
epizodlarning takrorlashishida, harakat ketma-ketligining uzluksizligida va voqea-
hodisalarning ajoyib tarzda rivojlanishidadir.
Marshak o‘z ijodini bir aktli kichik pyesalardan boshlab, asta-sekin ko‘p aktli
dramatik asarlarga, shu bilan bir qatorda o‘zining tomirlari bilan xalq folkloridan
kelib chiqqan yetuk asarlar sari boradi. “O’n ikki oy”, “G‘am-qayg‘udan qo‘rqqan
baxtga erisha olmaydi”, “Aqlli narsalar” kabi asarlari shular jumlasidandir. Uning
318
pyesalari musiqa va ohangga, raqslarga, so‘z o‘yinlari bilan to‘la bo‘lgan xalq
teatriga monand.“Mushuk uyi” – ertak-pyesasini kattalar dramaturgiyasidan olingan
kundalik turmush dramasi desa bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
