Muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir

14. 2. Iqtisodiy o’sishga ta’sir etuvchi omillar 
Iqtisodiy  o’sish,  avvalo,  foydalanilayotgan  resurslarning  soni  va  sifatiga, 
shuningdek,  foydalanilayotgan  texnologiyalarga  bog’liq.  Agarda,  qaralayotgan 
omillar  va  iqtisodiy  o’sish  tarkibiy  qismlari  yaxlitlashtirilgan  bo’lsa,  iqtisodiy 
o’sishni  ekstensiv  va  intensiv  o’sishga  bo’lish  mumkin.  Ya’ni,  foydalanayotgan 
resurslar  miqdori  o’zgarmay  qolgan  holda  ishlab  chiqarish  o’ssa,  to’liq  intensiv 
omillar hisobiga amalga oshgan hisoblanadi. 
Umuman olganimizda iqtisodiy o’sish bir nechta omillarga bog’liq. Bular: 
• tabiiy resurslar soni va sifati; 
• mehnat resurslari soni va sifati; 
• asosiy kapital hajmi; 
• texnologiyalar. 
Ushbu  omillarning  barchasi  ishlab  chiqarishga  bevosita  ta’sir  ko’rsatadi.  Bu 
esa iqtisodiy o’sish istiqbollarini belgilashda ishlab chiqarish funktsiyalaridan keng 
foydalanish  imkonini  beradi.  Ya’ni,  iqtisodiyotdagi  ishlab  chiqarish  omillari 
miqdorining  qo’shimcha  o’sish  sur’atlari  (ΔK/K  va  ΔL/L)  va  texnika  taraqqiyoti 
natijasida ularning umumiy unumdorligini qo’shimcha o’sish sur’atlariga (ΔA/A) 
bog’liq  holda  mahsulot  ishlab  chiqarishning  qo’shimcha  o’sish  sur’atini  (ΔY/  Y) 
hisoblash imkonini beradi: 

---

 
144 
 
ΔY/Y= ΔA/A+ α x ΔK/K+ (1- α) x ΔL/L 
Bunda  α  koeffitsienti  ishlab  chiqarilgan  mahsulotda  kapital  hissasini,  (1-  α)  - 
mehnat hissasini ko’rsatadi. 
Faraz qilaylik, milliy mahsulotda kapital hissasi 0,3 ni, mehnat hissasi esa 1-
0,3  =  0,7  ni  tashkil  etsa,  unda  kapital  (ΔK/K)  va  mehnatning  (ΔL/L)  10%  ga 
qo’shimcha o’sishi ishlab chiqarish hajmining ham 10 % ga qo’shimcha o’sishiga 
olib keladi. (0 ,3 x 10 % + 0,7 x 1 0% = 3% + 7% = 10%). Ya’ni, iqtisodiy o’sish 
ekstensiv  omillar  hisobiga  ro’y  bergan.  Ammo,  iqtisodiy  o’sishni  ta’minlovchi 
intensiv  omillar  hamma  vaqt  ham  qadrlangan  va  iloji  boricha  ulardan 
foydalanishga  harakat  qilinadi.  Shuning  uchun  ham  davlat  iqtisodiy  o’sishni 
qo’llab-quvvatlash maqsadida, fan-texnikaning istiqbolli yo’nalishlarini belgilash, 
xodimlarni  tayyorlash  va  qayta  tayyorlash,  soliq  mexanizmi  va  tizimini  iloji 
boricha ixchamlashtirish kabi ishlarni olib boradi.