Dehqon fermer xujaligi iqtisodiyoti. Dehkan farming economy

Qashqadaryo viloyati  Mirishkor tumani «Ro‘ziyev Mahmud Ibodullayevich» 

fermer xo‘jaligining iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari tahlili 

Yillar 

№ 

Ko‘rsatkichlar 

O‘lchov 

birligi 

2012 2013 2014 

2014-yilda 

2012-yilga 

nisb.  

o‘zg.(+;-) 

1  

Mahsulot 

sotishdan tushgun 

tushum 

Ming so‘m

67040 

77920 

92513 

25473 

2 Sotilgan 

mahsulot tannarxi 

Ming so‘m

58896 

68556 

77350 

18454 

3 

Foyda (+)  

Zarar (-) 

Ming so‘m

8144 

9364 15163  7019 

4 Rentabellik 

darajasi 

 % 

13,8 13,6 19,6  5,8 

Manba:  Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani «Ro‘ziyev Mahmud 

Ibodullayevich» fеrmеr хo‘jаligining statistik ma’lumotlari asosida tuzilgan. 

 

Ushbu jadvalda «Ro‘ziyev Mahmud Ibodullayevich» fermer xo‘ja-

ligining jami daromadi 2012-yilda 92513 ming so‘mni tashkil etib, 

---

 406

xarajatlari 77350 ming so‘mdan iborat bo‘lgan. Xarajatlarning oshib 

ketishi mineral o‘g‘itlarning, texnika xizmati xarajatlarining va 

kimyoviy vositalarning narxlari oshishi natijasida yuzaga kelgan. 

Shuning uchun fermer xo‘jaligi 2014-yilda 19,6 foiz rentabellikka 

erishgan, 2012–2013-yillarda xo‘jalikning rentabelligi 13,6-13,8 foizga 

teng bo‘lgan xolos. Bu esa past ko‘rsatkich bo‘lib, xo‘jalikda fan-

texnika yutuqlaridan va ilg‘or xo‘jaliklar tajribasidan foydalanishi 

maqsadga muvofiqdir.  

Dehqon va fermer xo‘jaliklari ishlab chiqarishining iqtisodiy 

samaradorligi asosan omillarning ikki guruhi bilan belgilanadi: 

– dehqon va fermer xo‘jaliklarining xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq 

bo‘lmagan,  tashqi – narxni shakllantirish, soliqqa tortish, kreditlash, 

inqiroz jarayonlari, dotatsiyalar va tovon (kompensatsiya) to‘lovlari, 

agrar qonunchilik va boshqalar; 

– ichki – xo‘jaliklar ta’sir eta oladigan qishloq xo‘jaligi ekinlarining 

hosildorligi, hayvonlar mahsuldorligi, mahsulot tannarxi, ishlab 

chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish, ixtisoslashuv va boshqalar. 

Bugun dehqon va fermer xo‘jaliklari ishlab chiqarishining iqtisodiy 

samaradorligi sezilarli ravishda iqtisodiy mexanizm shakllantiradigan 

omillarning birinchi guruhi bilan belgilanadi. Ularning iqtisodiy 

mexanizmida omillarning ikkinchi guruhi asosiy rol o‘ynaydi. 

Murakkab sharoitda agrar sektorda inqirozni bartaraf etish, ishlab 

chiqarishni barqarorlashtirish va iqtisodiy samaradorlikni oshirish uchun 

davlati tomonidan tartibga solinish va ASM iqtisodiy munosabatlarni 

optimallashtirish yo‘li bilan amaliy natija beradigan iqtisodiy mexanizm 

yaratish zarur. 

Bozor munosabatlari tizimida ahamiyati (qiymati) bo‘yicha ikkita 

teng tuzuvchini ajratish mumkin: talab va taklifning optimal nisbatini 

belgilovchi qishloq xo‘jaligi va tovar ishlab chiqaruvchilar hamda turli 

darajadagi xaridorlarning bozordagi erkin muomalasi kafolati va 

maqsadi, bozor subyektlarining samarali faoliyat va ishlab chiqarishni 

ekologiyalashtirishga yo‘naltirish bo‘lgan bozor munosabatlarini 

iqtisodiy tartibga solish mexanizmlaridan iborat.