Октябрь 2020 22-қисм

Октябрь 2020 22-қисм
Тошкент
ОРОЛ ДЕНГИЗИ МУАММОЛАРИ ЕЧИМИДА, ЧЎЛ МАЛИКАСИ – 
САКСОУЛНИНГ БИОЛОГИК АҲАМИЯТИ.
Абдимуминова Мафтуна
Термиз Давлат Университети 
Табиий фанлар факултети 
Биология таълими йуналиши, 
319-гурух талабаси 
Телефон:[phone] 
[e-mail]
Аннотация: Мақолада бизнинг республикамиздаги глобал экологик муоммолардан би-
ринчиси Орол денгизининг қуриб боршини олдини олиш ва унинг атрофида яшаётган 
аҳоли соғлигини сақлаш мақсадида экилаётган табиат неъмати саксоуларнинг биологик 
аҳамияти ҳамда улардан оқилона фойдаланиш ҳақида хулосалар берилган.
Калит сўзлар: Орол бўйи, глобал, саксоул, муҳофаза,маҳаллий, мурожаат.
Бизни ўраб турган табиат, унинг неъматларини асраш ҳар биримизнинг бурчимиз са-
налади.Бироқ инсон эҳтиёжини ортиб бориши туфайли она ер шу кунгача қанчадан –
қанча экологик муаммоларни бошдан кечиради. Буларга чучук сувнинг камайиши ,озон 
қатламининг емирилиши ,ҳавонинг ифлосланиши,Орол фожиасини мисол қилиб келти-
ришимиз мумкин. Орол дарди бугун барча Марказий Осиё ҳалқларининг дарди , ала-
мидир чунки шу ҳудуддаги ягона сув ҳавзаси . шу муҳим иқлимнинг қўрғони бўлмиш, 
денгиз йўқ бўлиб кетмоқда. Айниқса, Орол денгизининг қуриши бугунги кунда энг дол-
зарб глобал муоммалардан бири саналади . 1960 йилдан бошлаб Орол денгизининг 5.5 
млн. гектар ҳудуди бугун саҳро кўринишига келиб қолганлиги аччиқ ҳақиқатдир. Бундай 
катта фожиага сабаб инсониятнинг ўзидир , тўҳтовсиз ўсиб бораётган одамлар сони улар 
ўзлари учун яратаётган саноат корхоналари ва технологик жвраёнлар, одамларни озиқ –
овқат билан таъминлаш учун сарфланадиган сув туфайли биз Орол денгизини ҳалокатга 
қадамма-қадам элтмоқдамиз. Энг ачинарлиси эса бу чўлда ҳар йили рўй берадиган қум 
ва тузли бўронлар натижасида Қорақалпоқ аҳолиси нафас йўллари ва буйрак хасталикла-
рига чалиниш ҳоллари тез-тез учрамоқда. Маълумки , Орол денгизининг қуриган жойида 
ўзгарувчан иқлим ҳукмронлик қилади. Мустақиллик йилларида бу салбий ҳолатларнинг 
олдини олиш мақсадида кўплаб лойиҳалар доирасида бир қанча ишлар қилинди.Хусу-
сан, Вазирлар Махкамасининг 1999 йилда “Ташқи муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги 
қарори, БМТнинг “Орол денгизинингчўлланишига қарши кураш” тўғрисидаги конвен-
цияси ,глобал экологик жамғарманинг “Қорақалпоғистон ва Қизилқум чўлларида таъ-
наззулга учраган ерларда экотизм барқарорлигини таъминлашга ” оид лойиҳаси ишлаб 
чиқилганлигини алоҳида такидлаш жоиз.Бироқ афсуски, булар етарли самара бермаганли-
гини 2018- йилнинг 25-27- май кунлари Қорақалпоғистон ва Ҳоразмда кўтарилган қум ва 
тузли бўронлар мисолида кўришимиз мумкин. Бу глобал муоммони ҳал қилиш борасида-
ги ишларни айниқса , муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йилги Олий 
Мажлисга йўлланган таклифлар янги босқичга олиб чиқди. Жумладан , “ Меҳр Оролни 
қутқаради ” шиори доирасида Оролбўйи экологик инновация ва теҳнологиялар зонасини 
ташкил этиш учун денгизнинг чекиниши туфайли пайдо бўлган майдонларга иқлимбоп 
дарахт ва ўсимликлар, хусусан ,саксоул экиб ,қум кўчиши, заҳарли чанг тўзанларнинг 
ҳавога кўтарилишининг олдини олиш борасида амалий ишлар бошлаб юборилди. Оролда 
саксоул кўчатларини экиш учун “ Фидоий ёшлар” гуруҳи тузилди. Минглаб техникалар 
ёрдамида ерлар шудгорланиб, самолётлар орқали саксоул уруғлари сепилади. Орол му-
аммосини бартарафт қилишга айнан саксовул танланиши бежиз эмас. Чўл маликаси деб 
аталадиган саксовул шўрадошлар оиласига мансуб бўлиб гуллашини кўрганда табиатнинг 
нақадар мўъжизакор эканлигига гувоҳ бўламиз. У азалдан чўл ҳайвонларига озуқа, жази-
рамада сояси паноҳ, қуриганда одамларга ўтин азифаини бажариб келган. Маҳаллий аҳоли 
чўл арчаси деб ном берган саксовул 1.5 метрдан 12 метргача ўсади. Унинг яшил новдалари 
органик модда тўплашга ҳаракат қилади. Осиёда унинг 10 та тури учрайди. Апрелда гул-
лаб октябрда уруғлайди. Юртимизда асосан унинг 2 тури учрайди. Қора саксоул – баргиз 

---

12