|
2-§. Sharq ma`naviy-ma`rifiy ta’limotlarida jismoniy
tarbiya masalalari
Ma’lumki, miloddan oldingi 7-asrning oxiri – 6-asrning
boshlarida Movarounnahr va Xuroson xalqlari yashagan
hududlarda ko‘hna sivilizatsiyaning ilk kurtaklari paydo
bo‘lib, insoniyat hayot kechirishi, taraqqiy qilishi va
rivojlanishining asosiy omili sifatida o‘zi tomonidan
o‘rganilgan,
mustahkamlangan
bilimlar,
malakalar
va
ko‘nikmalarni keyingi avlodga yetkazish uchun ta’lim va
tarbiyaning yetakchi bo‘g‘in sifatida zarurligini tushunib
yetgan.
Insonlarni
komillikka,
yetuklik
va
barkamollikka
yetaklovchi kuch: aql-idrok, boy tafakkur, teran fikr,
ma’naviy-axloqiy poklik va ruhiy pokizalik zardushtiylik
ta’limotining asosiy negizini tashkil etar ekan, buyuk
kelajagimizni quruvchi yoshlarni voyaga yetkazish jarayonida
ajdodlarimiz ta’lim tizimida qo‘llanilgan ta’lim va tarbiya
usullaridan foydalanish muhim a hamiyat kasb yetadi.
- 11 -
Shuning uchun Zardushtiylar va ularning muqaddas kitobi
“Avesto” hamda pandnomalarda zikr etilgan ta’lim tizimidagi
ta’limiy-axloqiy fikr va qarashlarni o‘rganish, undagi
hayotbaxsh g‘oyalardan bugungi ta’lim tizimida foydalanish
muhimdir. Zardushtiylar ta’limotining ma’naviy-axloqiy
mohiyatini shaxs tarbiyasi, uning har tomonlama barkamolligi
g‘oyasini tasavvur etib bo‘lmaydi.
Ustozlar ta’limini olgan va tegishli malakalarga ega
bo‘lgan qizlar 15, o‘g‘il bolalar esa 17 yoshida “lagomzadan”
va “zin zadan” imtihonidan o‘tgan. Natijada ular balog‘at
yoshiga yetgan, ro‘zg‘or yuritishni o‘rganib, “kadbonu”(uy
bekasi), “kad xudo” (uy xojasi, oila boshlig‘i) bo‘lish, cho‘pon
cho‘lig‘ini olib, ot surib, tuya minib yurish huquqini qo‘lga
kiritishgan. Alohida iqtidorli yigitlar esa chavandozlikka
maxsus tayyorlangan, harbiy mashqlarda ishtirok etgan.
Hunarmandchilik va dehqonchilik bilan shug‘ullanadigan
qavmlarda esa xususiy ta’limning yakuni sifatida yigitlar
“kamarbastan” rasmidan o‘tishgan. Bu rasmni o‘tkazishda
qavm boshliqlari, oqsoqollar hamda ustozlar guruhi har bir
yigitni ota kasbidan tashqari harbiy bilimlar, chavandozlik,
kurash tushish bo‘yicha imtihon qilganlar. Bu shuni
ko‘rsatadiki, xususiy ta’limda nafaqat ma’lum bir kasbiy
faoliyatini egallash bosqichlari o‘rgatilgan, balki vatanni
himoyalashga qodir shaxslarni tarbiyalashga ham e’tibor
qaratilgan.
“Avesto”da 50 dan ziyod harbiy qurollar, jumladan, ulkan
toshlarni otadigan palaxmon, manjaniq, sovut va uning ostidan
kiyiladigan misdan to‘qilgan yupqa kamzullar tilga olingan.
Shuningdek “Avesto”da yer usti va yer osti shaharlar qurilishi,
- 12 -
turli imoratlar, koshonalar, qal’alar, har xil inshootlarning
bunyod etilishi jarayonining bayoni ham hunarni egallash va
o‘rgatish faoliyati yuksak darajada yo‘lga qo‘yilganligining
dalilidir.
Zardushtiylarda jismoniy va mehnatsevarlik tarbiyasidan
nazarda tutilgan asosiy maqsad yoshlarni harbiy-jangavorlikka
va mehnatsevarlikka tayyorlash, ularni jismonan va mehnatda
chiniqtirishdan iborat edi. O‘g‘il bolalarga kurash tushish,
otga suvliq solish va uni egarlash, mol boqish hamda ularni
urchitish va tug‘dirish, tuya-otlarni parvarishlash, ularni
boshqara olish, yaylovlarda suruvlarni o‘tlatish, chorvani
yirtqich hayvonlar va qaroqchilardan muhofaza qilish uchun
50 dan ziyod harbiy qurolni ishlata bilish malakasini egallash
majburiy bo‘lib, chavandozlik va yana o‘ttiz ikki harbiy hunar
o‘rgatilgan.
“Vandidod”ning 14-fargardida jangchilarning qurol-
aslahalari nomlari keltirilgan. Bular: nayza, qilich, gurzi,
kamon, cho‘qmor, to‘qmoq, vazra (sariq ma’dan tunjdan
yasalgan jang boltasi), kamand, kamon, zirh, tiara va hk.lardir.
Yuqori ta’limda harbiy yo‘nalish bo‘yicha tegishli bilimlarni
egallagan, o‘zining jasurligi, qahramonligi, vatansevarligi va
mardonavorligini ko‘rsata olgan zardushtiylargina keyinchalik
sipohbed (qo‘mondon) va hazorpad (gvardiya boshlig‘i, bosh
qo‘mondon) lavozimlarini egallay olganlar.
Zardushtiylarda qiz bolalarga hunar o‘rgatish, o‘qitib
bilim berish qat’iy yo‘lga qo‘yilgan. Zeroki, o‘qimishli,
hunarmand qiz o‘z kasbi, bilimi bilan dastlab ota-ona
xonadonini obod, saranjom qilib yursa, jufti halolinikiga
borganda, oilani boshqarish bilan birga kelajak avlod ta’lim va
Do'stlaringiz bilan baham: |
